Birleşmiş Milletlere Göre Özürlülük

Birleşmiş Milletlere Göre Özürlülük

Uluslararası Mevzuat

Birleşmiş Milletler Sisteminde Özürlülük

Herkes için eşitlik ilkesi ile hareket eden Birleşmiş Milletler (UN) belgelerinde özürlülük ilk kez 1948 yılında yayınlanan İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ‘nde dile getirilse de BM sistemi içerisinde özürlülükle ilgili  çalışmaların başlama tarihi 1945 yılına dayanmaktadır. Özellikle görme  ve işitme engelliler gibi bedensel engeller taşıyan bireylerin  haklarının arttırılmasına odaklanılmış, bunun dışında da özürlülüğü  önleme ve rehabilitasyon çalışmalarına önem verilmiştir.

1950 yılında Cenova Konferansında özürlülerin  sosyal rehabilitasyonu dile getirilmiş ve bir komisyon kurularak eğitim,  tedavi, mesleki rehabilitasyon ve istihdam konularında uluslararası  standartlar belirlenmesi ön görülmüştür.

1952 yılında Birleşmiş Milletler tarafından UNDP, ILO, WHO, UNESCO, UNICEF gibi uluslararası organizasyonların katılımının sağlandığı bir toplantı  gerçekleştirilerek yeni bir bakış açısıyla eğitim ve rehabilitasyon  programları geliştirilirken, özürlülerle ilgili konuların da bu  kuruluşların programlarına dahil edilmesi istenmiştir. Daha sonraki  yıllarda bu organizasyonların ülkelere özürlülerle ilgili konularda  proje ve teknik destek sağlamaları kararı alınmıştır.

1969 yılında Birleşmiş Milletler Genel Konseyi Sosyal Kalkınma ve Kalkınma Sürecine Dair Bildirgesi’ni  yürürlüğe koymuştur. Bu beyannamenin 19. maddesi zihinsel ve bedensel  özürlülerin topluma tam katılımının arttırılması da dahil olmak üzere  sağlık, sosyal güvenlik ve sosyal refah önlemleri alınmasını ön  görmektedir.

20 Aralık 1971 ‘de özürlülerin haklarının  uluslararası ve ulusal eylem planlarında hükümetler tarafından çerçeve  olarak kullanılması amacıyla Zihinsel Özürlülerin Haklarına Dair Bildirge’yi yayınlanmıştır.

1975 yılının Aralık ayında BM Genel Konseyi tarafından Özürlü Hakları Bildirgesi ‘ni yayınlanmıştır. Burada tüm özürlülerin haklarının din, dil, ırk,  cinsiyet, ideolojik ayrım yapılmaksızın garanti altına alındığı  söylenmektedir.

1981 yılı Birleşmiş Milletlerce Uluslararası Özürlüler Yılı olarak ilan edilmiştir. Aynı yıl Viyana’da “Özürlülerin Eğitimi,  Özürlülüğü Önleme ve Sosyal Hayata Tam Katılım Konusunda Dünya  Konferansı” gerçekleştirilmiştir.

1982 yılında Özürlüler İçin Dünya Eylem Programı hazırlanmıştır. Bu programda özürlülükle ilgili oluşturulacak  politikalar üç başlık altında toplanmıştır. Bunlar Önleme;  Rehabilitasyon ve Fırsat Eşitliğidir. 3 Aralıkta düzenlenen Genel  Konseyde ise her yıl 3 Aralık gününün Özürlüler Günü olarak kutlanmasına  yönelik tavsiye kararı sunulmuştur.

Aynı toplantıda Özürlüler için Dünya Eylem  Planının tavsiye ettiği faaliyetlerin hükümetlerce uygulanmasını ve tüm  dünyada özürlülerle ilgili global bir kalkınma sağlamak amacıyla 1983-1992 Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılı ilan edilmiştir.

1989′da Özürlüler Alanında İnsan Kaynakları Geliştirme Eylem Planı İçin Tallinn Çerçevesikabul  edilmiştir. Bu çerçevede özürlülerin iş gücü piyasasında yer almaları  ve mesleki istihdamları için eğitilmeleri gerektiği belirtilmektedir.

1991′de Akıl Hastalarının Korunmasına ve Akıl Sağlığının Geliştirilmesine Dair Prensipleryürürlüğe konmuştur. Bu bireylerin temel hakları ve özgürlüklerinden bahsetmektedir.

1992′de Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılı’nın kapanış toplantısında her yıl 3 Aralık günününÖzürlüler Günü olarak kutlanması kararlaştırılmıştır. Bu toplantıda ayrıca özürlülerin  büyük bir kısmının gelişmekte olan ülkelerde yaşadığına binaen  1993-2002 yılının Asya-Pasifik Özürlüler Onyılıolarak  ilan edilmiştir. Özürlüler İdaresi Başkanlığının 1998 yılında dahil  olduğu Özürlüler Onyıl sürecinin kapanış toplantısı 2002 yılında  gerçekleştirilmiş ve Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı’nın 2002-2012 süreci  için bir onyıl daha uzatılması kararı alınmıştır.

1993′de Özürlüler İçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar kabul edilmiştir. Bu kurallar Özürlüler için Dünya Eylem Planını  özetlemekte ve ülkelere eşit fırsatlar sunma konusunda nasıl önlemler  alacağını bildirmektedir.

1995 yılında Kopenhag’da gerçekleşen Dünya Sosyal Kalkınma Zirvesinde Kopenhag Sosyal Kalkınma Bildirgesi ve Sosyal Kalkınma Eylem Planı hazırlanmıştır. Kopenhag Bildirgesi ve Eylem Programı Karar 6’da  devletlerin özürlülere eşit eğitim fırsatı verilmesi konusunda garanti  vermesini istemektedir.

Dünya nüfusu göz önünde bulundurulduğunda  yaklaşık 500 milyon kişinin özürlü olduğu ve bunun üçte ikisinin  gelişmekte olan ülkelerde yaşadığı düşünülmektedir. Bu sayı dünyada  yaşayan insan sayısı arttıkça artmaya devam edecektir. Dünya genelinde yaşayan bunca özürlü birey özür nedenleri ne olursa  olsun ya da dünyanın neresinde bulunuyorsa bulunsunlar yaşadıkları  toplum içerisinde çeşitli sosyal ve fiziksel engellerden dolayı  sınırlılıklarla karşılaşmaktadır.

Birleşmiş Milletler kurulduğu ilk zamanlardan  beri özürlü bireylerin sosyal durumlarını iyileştirmek ve yaşam  kalitelerini yükseltmek için çaba göstermektedir. Birleşmiş Milletlerin  özürlülerin onurlarına ve haklarına yönelik çabalarının dayanağı  Birleşmiş Milletlerin kuruluş ilkeleridir. Bu ilkeler herkesin bildiği  gibi insan haklarına saygı, temel özgürlükler ve tüm insanların eşitliği  ilkeleridir.

Birleşmiş Milletlerin bağlı organlarında da  özürlülere yönelik çalışmalar bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler Eğitim,  Bilim ve Kültür Organizasyonu (UNESCO) özel eğitimle ilgili olarak yapılan ya da yapılacak faaliyetleri yürütmekle, Dünya Sağlık Örgütü ( WHO) sağlık ve özürlülüğün önlenmesi konusu ile ilgili olarak teknik desteği vermekle, Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu ( UNICEF) çocuklara yönelik hazırlanan programları destek sağlamakla sorumludur. Ayrıca, Uluslararası Çalışma Örgütü ( ILO) iş piyasasına özürlülerin erişimini, uluslararası çalışma standartları  aracılığıyla ekonomik bütünleşmenin sağlanması ve teknik işbirliği  sağlamaktadır.

Birleşmiş Milletler Özürlüler Programı Birleşmiş Milletler sistemi içerisinde özürlülere yönelik hazırlanan  temel programdır ve bu program Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği  Ekonomik ve Sosyal İşler Bölümünün, Sosyal Politika ve Kalkınma Birimi  tarafından yürütülmektedir.

Programın genel çerçevesi ve hedefleri Özürlüler için Dünya Eylem Programı ve Özürlüler İçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar belgelerine dayanmaktadır. Bu programın temel amaçları şöyledir:

• Özürlü bireylerin sosyal hayata ve kalkınma sürecine tam ve etkin katılması konusunda destek sağlanması;
• Özürlülere sağlanan haklarının ve onurlarının korunmasına yönelik çabaların arttırılması;
• Eğitim, istihdam, bilgi edinme, ürün ve hizmetlere erişimlerinin arttırılması;

Birleşmiş Milletler Özürlüler Programı ayrıca  özürlülerin onurlarının ve haklarının korunması ve arttırılması  konusunda kapsamlı ve uluslararası çalışma yürüten Genel Sekreterlik, Ad Hoc Komitesi’ne sekreterya hizmeti vermektedir. Ayrıca, bu program dahilinde ülkelerin  özürlülükle ilgili politikalarını belirlerken başvuru kaynağı olarak  kullanabilecekleri özürlülükle ilgili uluslararası ve bölgesel yasal  düzenleme, belgeler ve standartların yer aldığı Bölgesel ve Uluslararası Yasal Düzenlemeler Derlemesi hazırlanmıştır.

Birleşmiş Milletler Asya–Pasifik Özürlüler Onyılı Süreci;

Özürlüler için Dünya Eylem Planının tavsiye  ettiği faaliyetlerin hükümetlerce uygulanmasını sağlamak ve tüm dünyada  özürlülerle ilgili global bir kalkınma sağlamak amacıyla 1983-1992 Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılı ilan edilmiştir.

1983-1992 yılları arasındaki süreçte  gerçekleşen Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılı çalışmalarının sona  erdirilmesinin ardından, dünya genelinde yaşayan özürlülerin üçte  ikisinin yaşadığı Asya ve Pasifik bölgesinde bölgesel hareketleri  planlamak amacıyla Özürlüler Onyılı süreci başlatılmıştır. 1992 Nisan  ayında gerçekleştirilen kırk sekizinci ESCAP oturumuna katılan otuz üç  ülkenin fikir birliği ile alınan 48/3 sayılı karar uyarınca, 1993-2002  arasındaki süreç Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı 1993-2002 olarak ilan edilmiş ve bu sürecin teması “Özürlülerin Tam Katılımı ve  Eşitliği” olarak belirlenmiştir. Bu faaliyetler dahilinde Asya-Pasifik Bölgesindeki Özürlülerin Tam Katılımı ve Eşitliği Hakkında Bildiri , 1993 Aralık ayında Pekin’de düzenlenen bir toplantı ile ilan  edilmiştir. Ülkemiz yakın tarihte bu bildiriyi imzalayan ülkeler arasına  girmiştir.

Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı, ulusal seviyede  ilerlemeyi destekleyen, bunu yaparken diğer ülkelerle işbirliği içinde  çalışma olanağı sunan ve Birleşmiş Milletler Özürlüler Onyılının  1983-1992, bölgesel devamı niteliğini taşıyan bir çalışmadır. Bu çalışma  özürlülere yönelik sürdürülen faaliyetlerin bir program dahilinde  yürütülmesi için Asya-Pasifik bölgesindeki 56 ülkeyi bir araya  getirmektedir. Özellikle özürlülerin yaşamlarını etkileyecek ana  sorunların çözümünde, bölgenin gelişmekte olan ve gelişmiş ülkeleri  arasında işbirliğinin güçlendirilmesi için çaba sarf etmektedir.

Asya-Pasifik Özürlüler Onyılının asli amacı  özürlülerin toplumsal hayata tam katılımı ve kendilerini geliştirmeleri  sürecinde her alanda eşit fırsatlardan yararlanmalarını sağlayacak  olanakların arttırılmasıdır. Bu ana hedefe ulaşmak amacıyla bir Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı Eylem Gündemi oluşturulmuştur. Eylem Gündemi, 1993-2002 Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı  hedeflerinin kapsamında özürlülerin sosyal hayata tam katılımını ve her  alanda eşit fırsatlardan faydalanmalarını sağlamak için ülkelere bir  çalışma çerçevesi sunmaktadır. Bu başvuru kaynağında nihai amaca  ulaşılması için gerçekleştirilmesi gerekenler ve gösterilecek çabalar  belli başlı politika alanları altında toplanmıştır. Bu çalışma  çerçevesini oluşturan kategorilerin her biri, Asya-Pasifik bölgesindeki  özürlülerin tam katılımının ve her alanda eşitliğin sağlanması konusunda  politikalar geliştirilmesiyle doğrudan ilgili alanların bir listesini  içermektedir.

Onyıl faaliyetleri sürecinde gerçekleştirilen  geleneksel ara toplantılarda ve bölgedeki 15 ülkenin temsilcilerinin  oluşturduğu Konusal Çalışma Grubu (TWG) toplantılarında, bölgedeki  ülkelerin tümünde bu amaçlara tam olarak ulaşılamadığı ve özürlülerin  toplumsal yaşama tam katılımını sağlamak ve her alanda eşit haklardan  faydalanmalarını sağlamak için çok daha fazla şey yapılması gerektiği  belirtilmiştir. İzleyen bir çok toplantıda yasal düzenlemelerin tümünün  hayata geçirildiği, herkes için bütünleştirici eğitim uygulandığı,  mesleki eğitim ve iş edindirme çalışmalarının arttırıldığı, erken tanı  ve erken müdahale programlarının yaygın olarak kullanıldığı, yoksulluğa  ve yoksul özürlülere yönelik çalışmaların başlatıldığı ve engelsiz,  hakka dayalı bir toplum yaratılması için yeni öncelikler belirlenmesi  gerektiği dile getirilmiştir.

Mayıs 2002’de gerçekleştirilen ESCAP  toplantısında “21. Yüzyılda Asya- Pasifik Bölgesinde Özürlüler İçin  Engelsiz, Hakka Dayalı ve Bütünleştirici Bir Toplum Geliştirilmesi”  teması dahilinde yeni bir onyıl için uzatma önerisinde bulunulmuştur. Bu  teklifte ayrıca 2003-2012 yılları arasında gerçekleştirilecek çabalar  için bir çalışma çerçeve önerisi de sunulmuştur. Sunulan Biwako Binyıl Eylem Çerçevesi Taslağı ‘nda yeni ana politika alanları çerçevesinde başlıklar oluşturulmuştur.  Eylem Çerçevesi anılan kapanış toplantısında tüm katılımcı ülkelerin  görüş ve önerileri dahilinde tartışılarak son halini almıştır.

Özürlüler için engelsiz, hakka dayalı ve  bütünleştirici bir toplum yaratma konusunda çalışmalar başlatılmak üzere  21 hedef ve bunların gerçekleştirilmesinde izlenebilecek 17 strateji  önerilmektedir. Bu Eylem Çerçevesi, bölgedeki üye ülkelerde yaşayan  özürlüler için tasarlanan bu hedeflerin gerçekleştirilmesine yönelik  olarak ülkelere rehberlik etmekte ve faaliyetlerin yönlendirilmesi için  başvuru kaynağı olmaktadır.

Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı, 1992-2002 Kapanış Toplantısı;

Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı, 1993-2002,  süresince yapılan çalışmaların değerlendirildiği Asya-Pasifik Özürlüler  Onyılı Kapanış Toplantısına Türkiye Hükümetini temsilen Başkanlığımız ve  Türkiye Sakatlar Konfederasyonu temsilcilerinin oluşturduğu bir  delegasyonla katılım sağlanmıştır.

Toplantı, Birleşmiş Milletler Özürlüler için Dünya Eylem Programı dahilinde, Asya ve Pasifik Bölgesinde özürlülükle ilgili faaliyetlerin  bölgesel olarak düzenlenmesi amacıyla Birleşmiş Milletler, Asya ve  Pasifik Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Komisyonu (UN-ESCAP) tarafından ilan  edilen “Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı, 1993- 2002” sürecini  sonlandırmak yapmak üzere gerçekleştirilmiştir.

Birleşmiş Milletler Asya-Pasifik Ekonomik ve  Sosyal Komisyonu’nun 58/4 nolu kararı ile “21. Yüzyılda Asya-Pasifik  Bölgesinde Özürlüler İçin Engelsiz, Hakka Dayalı ve Bütünleştirici Bir  Toplum Geliştirilmesi” teması çerçevesinde Japonya’nın Otsu kentinde  gerçekleştirilen toplantı 1993-2002 Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı Eylem  Gündemi’nin uygulanmasında elde edilen başarıları, plan çerçevesinde  geliştirilen en başarılı politika ve programları gözden geçirmek ve bir  sonraki onyıl içinde Asya- Pasifik Bölgesinde özürlüler için engelsiz,  hakka dayalı ve bütünleştirici bir toplum geliştirilmesi için yapılması  gereken yeniliklerin tartışılması ve fikir birliğine varılması amacıyla  yapılmıştır .

Anılan 58/4 sayılı bu kararla aynı zamanda Asya-Pasifik Özürlüler Onyılının 2003-2012 yılları sürecinde bir onyıl daha uzatılması kararı doğrultusunda bu  toplantı birinci onyılın bitişini ve ikinci onyılın başlangıcını temsil  etmektedir.

Bu sürece 1999 yılından beri dahil olan  Başkanlığımız, belirli aralıklarla istenen raporları hazırlayarak ve  ayrıca gönderilen anketleri cevaplandırarak istenen dokümanları ESCAP  sekreteryasına iletmiştir. Ayrıca kapanış toplantısında katılımcı ülke  heyetlerine dağıtılmak üzere Türkiye Cumhuriyeti Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı, 1993-2002 Çalışma Raporuhazırlanmış ve toplantıda dağıtılması sağlanmıştır.

Asya-Pasifik Özürlüler Onyılı 1993-2002 süreci  içerisinde Eylem Gündeminin hayata geçirilmesi konusunda  gerçekleştirilen uygulamaların genel olarak gözden geçirildiği bir  sunumlar yapılmıştır. Sunumların bitiminden sonra Asya- Pasifik  bölgesinde engelsiz, hakka dayalı ve bütünleştirici bir toplum yaratma  amacıyla hazırlanan Biwako Binyıl Eylem Çerçevesi Taslağı üzerinde tartışmalara geçilmiştir.

Ardından ülke temsilcileri bölgesel konuma  göre belirlenmiş dört ayrı alt bölgesel gruba ayrılarak toplantılarını  gerçekleştirmiştir. Bu gruplardan kendi alt bölgelerinde, özürlülük  açısından kendi öncelliklerini ve buna göre hedeflerini belirlemeleri  istenmiştir. Hazırlanan raporlar Toplantı sekreteryasına iletilmiştir.  Ülkemiz temsilcileri özürlülere hizmet verme alanında yaşanan personel  sıkıntısını dile getirerek, özellikle özel eğitimde görev alacak  öğretmen ve diğer uzman personelin yetiştirilmesi konusunun Eylem  Taslağında özellikle yer alması isteğini belirtmişlerdir.

Sonuç olarak;

Bu toplantı sürecinde yapılan  görüşmeler sonucu bildirinin Türkiye Cumhuriyeti tarafından imzalanm.sı  için Özürlüler İdaresi Başkanlığı tarafından başlatılan süreç yakın  zamanda sonuçlanmış ve Devlet Bakanı Sayın Güldal AKŞİT tarafından  bildiri imzalanmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti, Asya Pasifik  Onyıl sürecinde önemli rol oynayan ve bölgedeki 15 ülkenin  temsilcilerinin oluşturduğu Konusal Çalışma Grubu (TWG) toplantılarında  katılmak üzere üye ülke seçilmiştir.