BM Engelli Hakları Sözleşmesi
BM Engelli Hakları Sözleşmesi
Türkiye tarafından imzalanan, toplam 50 maddeden oluĢan ve taraf olan devletlere, engellilere karĢı ayrımcılığı ortadan kaldırmak ve onların yaĢam standartlarını yükseltmek gibi yükümlülükler getiren sözleĢmenin tam metni Ģu Ģekildedir:
ENGELLİLERİN HAKLARINA DAİR SÖZLEŞME
BAŞLANGIÇ Bu SözleĢme’ye Taraf Devletler,
(a) BirleĢmiĢ Milletler ġartı’nda ilan edilmiĢ olan ve insanlık ailesinin tüm mensuplarının doğuĢtan sahip oldukları onuru, değeri, eĢit ve devredilmez hakları dünyada özgürlüğün, adalet ve barıĢın temeli olarak kabul eden ilkeleri anımsayarak, (b) BirleĢmiĢ Milletler’in, Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Ġnsan Haklarına ĠliĢkin Uluslararası SözleĢmeler ile, herkesin herhangi bir ayrımcılığa uğramaksızın, bu belgelerde tanınan hak ve özgürlüklere sahip olduğunu kabul ve ilan ettiğini göz önünde bulundurarak, (c) Tüm insan haklarının ve temel özgürlüklerin evrenselliğini, bölünmezliğini, bütüncüllüğünü ve bağlılığı ve engellilerin bu haklardan ayrımcılığa uğramaksızın yararlanmalarının güvence altına alınması gerektiğini yeniden onaylayarak, (d) Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara ĠliĢkin Uluslararası SözleĢme’yi, Medeni ve Siyasi Haklara ĠliĢkin Uluslararası SözleĢme’yi, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına ĠliĢkin Uluslararası SözleĢme’yi, Kadınlara KarĢı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesine Dair Uluslararası SözleĢme’yi, ĠĢkence ve Diğer Zalimane Gayri insani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya KarĢı SözleĢme’yi, Çocuk Haklarına Dair SözleĢme’yi ve Tüm Göçmen ĠĢçilerin ve Aile Fertlerinin Korunmasına Dair Uluslararası SözleĢme’yi anımsayarak, (e) Engelliliğin verilen bir kavram olduğunu ve engelliliğin sakat kiĢilerin, onların diğer bireyler ile birlikte eĢit bir temelde topluma tam ve etkili katılmalarına olanak tanımayan tutumlar ve çevre koĢullarla etkileĢiminden kaynaklandığını tanıyarak, (f) Engelliler için Dünya Eylem Programı ve Sakatlar için Fırsat EĢitliği Konusunda Standart Kurallar’da yer alan ilke ve politika önerilerinin engellilere fırsat eĢitliği sağlanmasına yönelik ulusal, bölgesel ve uluslararası seviyede politikaların, planların, programların ve eylemlerin geliĢtirilmesi, tasarlanması ve değerlendirilmesine katkısını göz önünde bulundurarak, (g) Engelliliğe iliĢkin konuların sürdürülebilir kalkınmayla ilgili stratejilerin ayrılmaz bir parçası olarak ele alınmasının önemini vurgulayarak, (h) Engelli olduğu için bir kiĢinin ayrımcılığa uğramasının kiĢinin doğuĢtan sahip olduğu onuru ve değeri ihlal ettiğini de göz önünde bulundurarak, (i) Buna ek olarak engellilerin çeĢitliliğini tanıyarak, (j) Daha yoğun bir desteğe ihtiyacı olan engelliler dahil olmak üzere, tüm engellilerin insan haklarının güçlendirilmesi ve korunması gerektiğini göz önünde bulundurarak, (k) ÇeĢitli belgelere ve yükümlülüklere rağmen engellilerin toplumun eĢit üyeleri olarak topluma katılımda engellerle karĢılaĢmaya devam ettiklerini ve dünyanın her yerinde insan haklarının ihlal edildiğini dikkate alarak, (l) Tüm ülkelerde, özellikle geliĢmekte olan ülkelerde, engellilerin yaĢam koĢullarının geliĢtirilmesinde uluslararası iĢbirliğinin önemini tanıyarak, (m) Engellilerin toplumun refah ve çeĢitliliğine yaptıkları ve yapabilecekleri katkıyı ve engellileri insan haklarını ve temel özgürlükleri tam kullanmaya ve topluma tam katılmaya
teĢvik etmenin, onların topluma ait oldukları hissine sahip olmalarını sağlayacağını, toplumun insani, sosyal ve ekonomik yönden kalkınmasına ve yoksulluğun azalmasına katkıda bulunacağını tanıyarak, (n) Kendi seçimlerini yapma özgürlüğü dahil olmak üzere engellilerin bireysel özerkliğinin ve bağımsızlığının önemini kabul ederek, (o) Engellilerin kendilerini doğrudan ilgilendiren ve diğer politika ve programların karar alma süreçlerine etkin olarak katılabilmeleri gerektiğini dikkate alarak, (p) Irk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da baĢka fikir, ulusal, etnik veya toplumsal köken, mülkiyet, doğum, yaĢ veya baĢka bir statü bakımından birden fazla nedene dayalı olarak veya ağır ayrımcılığa uğrayan engellilerin karĢılaĢtığı zor koĢulları dikkate alarak, (q) Engelli kadınların ve kızların hem ev içinde hem de ev dıĢında Ģiddete uğramaya, yaralanmaya veya istismara, ihmale, ihmalkar muameleye, kötü muameleye veya sömürüye karĢı daha büyük bir risk altında olduklarını göz önünde bulundurarak, (r) Engelli çocukların diğer çocuklarla eĢit bir Ģekilde tüm insan haklarından ve temel özgürlüklerden tam olarak yararlanması gerektiğini kabul ederek ve Çocuk Hakları SözleĢmesi’ne Taraf Devletlerin üstlendiği yükümlülükleri anımsayarak, (s) Engellilerin insan hak ve temel özgürlüklerinden tam yararlanmasını teĢvike yönelik çabaların toplumsal cinsiyet perspektifi içermesi gerektiğini vurgulayarak, (t) Engellilerin çoğunluğunun yoksulluk koĢullarında yaĢadığının altını çizerek ve bu bakımdan, yoksulluğun engelliler üzerindeki olumsuz etkisine dikkat çekmenin kritik önemini kabul ederek, (u) ġart’ta yer alan amaç ve ilkelere tam saygı üzerine kurulu barıĢ ve güvenlik ortamının ve uygulanabilir insan hakları belgelerine riayet edilmesinin, özellikle silahlı çatıĢma ve yabancı iĢgali halinde engellilerin tam korunması için vazgeçilmez olduğunu aklında tutarak, (v) Fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel çevreye, sağlık ve eğitim hizmetlerine, bilgiye ve iletiĢime eriĢimin engellilerin tüm insan haklarından ve temel özgürlüklerden tam yararlanmasını sağlamadaki önemini kabul ederek, (w) Bireyin, diğer bireylere ve ait olduğu topluma karĢı görevleri bulunduğunun ve bu bireyin, Uluslararası Ġnsan Hakları Manzumesi’nde tanınan hakların güçlendirilmesi ve bu haklara riayet edilmesi için çaba gösterme yükümlülüğü altında olduğunun farkında olarak, (x) Engellilerin haklarını ve onurunu güçlendiren ve koruyan kapsamlı bir uluslararası sözleĢmenin engellilerin ağır sosyal dezavantajlarının ortadan kaldırılmasına ve onların medeni, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel ortamlara eĢit fırsatlarla katılımının teĢvik edilmesine, hem geliĢen hem de geliĢmekte olan ülkelerde önemli bir katkı sağlayacağına ikna olarak, (y) Engellinin toplumun doğal ve temel birimi olduğuna ve toplum ve devlet tarafından korunmaya hakkı olduğuna ve engellilerin ve aile üyelerinin, engellilerin haklarını tam ve eĢit kullanabilmesini sağlamak için gerekli korumayı ve desteği almaları gerektiğine ikna olarak
AĢağıdaki hükümler üzerinde anlaĢmıĢlardır:
1. MADDE - AMAÇ Bu SözleĢme’nin amacı, engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eĢit Ģekilde yararlanmasını teĢvik etmek, korumak ve sağlamak ve doğuĢtan sahip oldukları onura saygıyı güçlendirmektir. Engelli kiĢiler, çeĢitli engellerle karĢılaĢmaları halinde diğerleriyle eĢit bir Ģekilde topluma tam ve etkili Ģekilde katılmalarını engelleyen uzun süreli fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal sakatlığı olan kiĢilerdir.
MADDE 2 - TANIMLAR
Bu SözleĢme’nin amaçları açısından;
”ĠletiĢim”, eriĢilebilir bilgi ve iletiĢim teknolojisi dahil dilleri, metin gösterimini, Braille alfabesi kullanarak ve dokunarak iletiĢimi, büyük harflerle baskıyı, yazılı, iĢitsel ve eriĢilebilir çoklu medyayı, sade dili, insan okuyucusunu, beden dilini, diğer tür ve biçemdeki ve farklı araçlarla gerçekleĢen iletiĢimi içermektedir. “Dil” sözlü dili, iĢaret dilini ve sözlü olmayan diğer dilleri kapsar
“Engelliğe dayalı ayrımcılık” siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya baĢka herhangi bir alandaki tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin diğerleri ile eĢit bir Ģekilde kullanılması veya bunlardan yararlanılması imkanını ortadan kaldıran veya bunu engelleyen her türlü ayrımın, dıĢlamanın veya kısıtlamanın engelliğe dayalı olarak yapılmasıdır. Engelliliğe dayalı ayrımcılık, makul uyumlaĢtırmanın yapılmaması dahil her türlü ayrımcılığı kapsar.
“Makul uyumlaĢtırma”, engellilerin tüm insan haklarını ve temel özgürlüklerini diğerleriyle eĢit Ģekilde kullanmasını veya bunlardan yararlanmasını sağlamak üzere somut durumda ihtiyaç duyulan, ölçüsüz veya aĢırı bir yük getirmeyen, gerekli ve uygun değiĢiklik ve uyarlamaları ifade eder.
Bu SözleĢme’nin ilkeleri Ģunlardır: (a) Kendi seçimlerini yapma özgürlükleri ve bağımsızlıkları da dahil olmak üzere, kiĢilerin doğuĢtan sahip oldukları onura ve bireysel özerkliklerine saygı gösterilmesi; (b) Ayrımcılık yapılmaması; (c) Topluma tam ve etkili katılım ve dahil olma; (d) Farklılıklara saygı gösterilmesi ve engelliliğin insan çeĢitliliğinin ve insanlığın bir parçası olarak kabul edilmesi; (e) Fırsat eĢitliği; (f) EriĢilebilirlik; (g) Kadın ve erkek arasında eĢitlik; (h) Engelli çocukların geliĢen kapasitelerine saygı duyulması ve engelli çocukların kendi kimliklerini koruyabilmeleri için haklarına saygı duyulması.
MADDE 4- GENEL YÜKÜMLÜLÜKLER
1. Taraf Devletler, engelliliğe dayalı herhangi bir ayrımcılık yapılmaksızın bütün engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin tam olarak hayata geçirilmesini sağlama ve hak ve özgürlükleri güçlendirme sorumluluğu altındadır. Bu amaçla, taraf Devletler Ģunları taahhüt etmektedir: (a) Bu SözleĢme’de tanınan hakların uygulanması için gerekli tüm yasal, idari ve diğer tedbirleri almayı;
(b) Engelliler aleyhinde ayrımcılık teĢkil eden yürürlükteki hukuk kurallarını, düzenlemeleri, gelenekleri ve uygulamaları değiĢtirmek veya ortadan kaldırmak için gerekli olan, yasama faaliyetleri dahil uygun tüm tedbirleri almayı; (c) Tüm politika ve programlarda engellilerin insan haklarının korunmasını ve güçlendirilmesini dikkate almayı; (d) Bu SözleĢmeyle bağdaĢmayan herhangi bir eylemde veya uygulamada bulunmaktan kaçınmayı ve kamu otoritelerinin ve kurumlarının bu SözleĢme’ye uygun davranmalarını sağlamayı; (e) Herhangi bir kiĢi, örgüt veya özel teĢebbüs tarafından engelliliğe dayalı ayrımcılık yapılmasını bertaraf etmek için uygun tüm tedbirleri almayı; (f) Standartlar ve kılavuz ilkelerin geliĢtirilmesinde evrensel tasarımdan yararlanılması ve engellilerin özel ihtiyaçlarını karĢılamak üzere evrensel olarak tasarlanmıĢ ve mümkün olduğu ölçüde asgari değiĢikliği ve az maliyeti gerektiren ürünlerin, hizmetlerin, ekipmanın ve tesislerin araĢtırılmasını, geliĢtirilmesini, mevcudiyetini ve kullanılabilirliğini sağlamayı veya desteklemeyi; (g) Maliyeti karĢılanabilir teknolojilere öncelik vererek, bilgi ve iletiĢim teknolojileri, harekete yardımcı araçlar, yardımcı teknolojiler dahil engellilere uygun yeni teknolojilerin araĢtırılmasını, geliĢtirilmesini, mevcudiyetini ve kullanılabilirliğini sağlamayı veya desteklemeyi; (h) Engellilere yeni teknolojiler dahil harekete yardımcı araçlara, yardımcı teknolojilere ve beraberinde yardımcı, destekleyici hizmetlere ve tesislere iliĢkin eriĢilebilir bilginin sağlanması, (i) Engellilerle çalıĢan profesyonellerin ve personelin bu SözleĢme’de tanınan haklara iliĢkin eğitiminin güçlendirilmesi ve böylelikle bu haklarla güvence altına alınan desteğin ve hizmetlerin daha iyi sağlanması;
2. Ekonomik, sosyal ve kültürel haklara iliĢkin olarak her taraf Devlet, kaynakları ölçüsünde azami tedbirler almayı ve gerektiğinde uluslararası iĢbirliği çerçevesinde, bu haklardan tam yararlanmanın aĢamalı olarak sağlanması için, bu SözleĢme’de yer alan ve uluslararası hukuka göre derhal uygulanabilen yükümlülükleri yerine getirmeyi taahhüt eder.
3. Taraf Devletler, bu SözleĢme’yi yürürlüğe koyacak yasaların ve politikaların geliĢimi ve uygulanmasında ve engellilere iliĢkin diğer karar alma süreçlerinde, engelli çocuklar dahil engellilere onları temsil eden örgütler aracılığıyla sık sık danıĢacaklar ve onları etkin bir Ģekilde sürece dahil edeceklerdir.
4. Bu SözleĢme’deki hiçbir hüküm, engellilerin haklarının sağlanması bakımından daha elveriĢli olan ve taraf Devlet’in yasalarında veya Devlet için yürürlükte bulunan uluslararası hukuk kurallarında bulunan hükümleri etkilemeyecektir.
Taraf Devletlerden herhangi birinin, hukuka, sözleĢmelere, hukuki düzenlemelere, geleneğe uygun olarak tanınmıĢ veya yürürlüğe girmiĢ temel insan haklarından herhangi birini, mevcut SözleĢme’nin bu hakları tanımadığı veya daha dar kapsamlı olarak tanıdığı gerekçesiyle kısıtlaması veya kısmen değiĢtirmesi mümkün değildir.
5. Bu SözleĢme’nin hükümleri, herhangi bir kısıtlamaya veya istisnaya tabi olmaksızın federal devletlerin bütün bölgelerinde uygulanacaktır.
MADDE 5- EġĠTLĠK VE AYRIMCILIK YASAĞI
1. Taraf Devletler, herkesin hukuk önünde eĢit olduğunu ve ayrımcılığa uğramaksızın herkesin hukuk tarafından eĢit korunmaya ve hukuktan eĢit yararlanmaya hakkı olduğunu kabul eder.
2. Taraf Devletler, engelliliğe dayalı her türlü ayrımcılığı yasaklayacak ve engellilerin herhangi bir nedene dayalı ayrımcılığa karĢı eĢit ve etkili Ģekilde korunmasını güvence altına alacaktır.
3. Taraf Devletler, eĢitliği sağlamak ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak üzere engellilere yönelik makul uyumlaĢtırmanın yapılması için gerekli tüm adımları atacaktır. 4. Engellilerin fiili eĢitliğini hızlandırmak veya sağlamak için gerekli özel tedbirler, bu SözleĢme bakımından ayrımcılık sayılmayacaktır.
MADDE 6- ENGELLĠ KADINLAR
1. Taraf Devletler, engelli kadın ve kız çocuklarının birden fazla nedene dayalı ayrımcılığa maruz kaldığını kabul eder ve bu bakımdan tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eĢit yararlanmalarını sağlamaya yönelik tedbirleri alırlar.
2. Taraf Devletler, kadınların tam geliĢimini, ilerlemesini ve güçlenmesini ve bu SözleĢme’de belirtilen insan hak ve temel özgürlüklerini kullanmalarını ve bunlardan yararlanmalarını sağlamak için tüm gerekli tedbirleri alacaktır.
MADDE 7- ENGELLĠ ÇOCUKLAR
1. Taraf Devletler, engelli çocukların diğer çocuklarla eĢit bir Ģekilde tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam olarak yararlanmasını sağlamak için gerekli tüm tedbirleri alacaktır.
2. Engelli çocuklarla ilgili tüm eylemlerde, çocuğun üstün yararının gözetilmesine öncelik verilecektir.
3. Taraf Devletler, engelli çocukların diğer çocuklarla eĢit bir Ģekilde kendilerini etkileyen her konuda görüĢlerini serbestçe ifade etme hakkına sahip olmasını, yaĢlarına ve olgunluk seviyelerine göre görüĢlerine önem verilmesini ve bu hakkın tanınması için engellerinin çeĢidine ve yaĢlarına uygun destek sunulmasını sağlayacaktır.
MADDE 8- BĠLĠNÇ YÜKSELTME
1. Taraf Devletler, (aĢağıdaki amaçları gerçekleĢtirmek için) acil, etkili ve uygun tedbirler almayı taahhüt ederler. (a) Aile dahil, toplumun her kesiminde engellilere iliĢkin bilinç yükseltmek ve haklarına ve onurlarına saygı duyulmasını teĢvik etmek; (b) YaĢamın her alanında, engellilere yönelik, kliĢelerle, önyargılarla, zarar verici uygulamalarla, cinsiyet ve yaĢ temelli ayrımcı davranıĢlarla mücadele etmek; (c) Engellilerin kapasiteleri ve katkıları hakkındaki farkındalık yaratmak.
(ii) Engellilere yönelik olumlu yaklaĢımların ve sosyal farkındalığın güçlendirilmesi; (iii) Engellilerin becerilerinin, meziyetlerinin, yeteneklerinin iĢyerlerine ve iĢ piyasasına katkılarının tanınmasını teĢvik etmek; (b) Erken yaĢtan itibaren tüm çocuklar dahil olmak üzere eğitim sisteminin tüm aĢamalarında engellilerin insan haklarına saygıyla yaklaĢılmasını teĢvik etmek; (c) Engellilerin tüm medya organlarında, bu SözleĢme’nin amacına uygun bir yaklaĢımla tasvir edilmesini cesaretlendirmek; (d) Engellilere ve haklarına iliĢkin bilinçlendirici eğitim programlarının teĢvik edilmesi.
MADDE 9- ERĠġEBĠLĠRLĠK 1. Taraf Devletler, engellilerin bağımsız yaĢamalarının ve toplumun tüm alanlarına tam katılımının sağlanması ve engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde fiziksel çevreye, ulaĢıma, bilgi ve iletiĢim teknolojisi ve sistemi dahil bilgiye ve iletiĢime, hem kırsal hem de kentsel bölgelerde halka açık olan veya halka sunulan diğer tesislere ve hizmetlere eriĢiminin sağlanması için uygun tedbirleri almalıdır. Bu tedbirler eriĢime yönelik engellerin tespitini ve ortadan kaldırılmasını da içermelidir. Bu tedbirler aĢağıda belirtilen yerler ve hizmetler bakımından da geçerlidir: (a) Binalar, yollar, ulaĢım araçları ve okullar, evler, sağlık tesisleri ve iĢyerleri dahil diğer kapalı ve açık tesisler; (b) Elektronik hizmetler ve acil hizmetler de dahil olmak üzere, bilgi ve iletiĢim araçları ve diğer hizmetler. 2. Taraf Devletler, ayrıca aĢağıdakileri gerçekleĢtirmek için uygun tedbirler almalıdır: (a) Kamuya açık olan veya kamuya sunulan tesis ve hizmetlere eriĢime iliĢkin asgari standart ve kılavuz ilkeler geliĢtirmek, ilan etmek ve bunların uygulanmasını izlemek; (b) Kamuya açık tesisleri iĢleten veya kamuya hizmet sunan özel teĢebbüslerin, engellilerin eriĢebilirliğini her açıdan dikkate almalarını sağlamak; (c) Engellilerin karĢılaĢtığı eriĢim sorunlarına yönelik olarak ilgili kiĢileri eğitmek; (d) Kamuya açık binalarda ve diğer tesislerde Braille ve anlaĢılması kolay formda iĢaretleme sağlamak; (e) Kamuya açık binalara ve tesislere eriĢimi kolaylaĢtırmak için rehberler, okuyucular ve profesyonel iĢaret dili tercümanları dahil çeĢitli canlı yardımları ve vasıtaları sağlamak; (f) Engellilerin bilgiye eriĢimini sağlamak için, onlara uygun yollarla yardım ve destek sunulmasını teĢvik etmek; (g) Engellilerin internet dahil olmak üzere yeni bilgi ve iletiĢim teknolojilerine ve sistemlerine eriĢimini teĢvik etmek; (h) EriĢilebilir bilgi ve iletiĢim teknolojileri ve sistemlerinin tasarımını, geliĢtirilmesini ve dağıtılmasını ilk aĢamadan baĢlayarak teĢvik etmek ve böylelikle bu teknoloji ve sistemlere asgari maliyetle ulaĢılabilmesini sağlamak.
MADDE 10- YAġAMA HAKKI
Taraf devletler, her insanın doğuĢtan gelen yaĢama hakkına sahip olduğunu yeniden onaylamaktadır ve engellilerin bu haktan etkili ve diğerleriyle eĢit bir Ģekilde yararlanmalarını sağlayacak gerekli tüm tedbirleri almalıdır.
MADDE 11- RĠSK DURUMLARI VE ĠNSANĠ AÇIDAN ACĠL DURUMLAR
Taraf Devletler, silahlı çatıĢma halleri, insani açıdan acil durumlar ve doğal afetler dahil risk durumlarında engellilerin korunmasını ve güvenliğini sağlamak için insancıl hukuk ve
uluslararası insan hakları hukuku dahil uluslararası hukuk çerçevesindeki yükümlülüklerini yerine getirmek için gerekli tüm tedbirleri almalıdır.
MADDE 12- YASA ÖNÜNDE EġĠT TANINMA
1. Taraf Devletler, engellilerin bulundukları her yerde kiĢi olarak tanınma hakkı olduğunu yeniden onaylamaktadır.
2. Taraf Devletler, engellilerin yaĢamın tüm alanlarında diğerleriyle eĢit bir Ģekilde hak ehliyetine sahip olduğunu kabul eder.
3. Taraf Devletler, engellilerin hak ehliyetlerini kullanırken gereksinim duyabilecekleri desteği alabilmeleri için uygun tedbirleri almalıdır.
4. Taraf Devletler, hak ehliyetinin kullanılmasına iliĢkin tüm tedbirlerin, uluslararası insan hakları hukukuna uygun Ģekilde istismarı önleyici uygun ve etkili güvenceler sağlamasını garanti etmelidir. Söz konusu güvenceler, hak ehliyetinin kullanılmasına iliĢkin tedbirlerin kiĢinin haklarına, iradesine ve tercihlerine saygılı olmasını, çıkar çatıĢmasından bağımsız olmasını, kiĢinin iradesine haksız bir müdahalede bulunmamasını, kiĢinin koĢulları bakımından ölçülü olmasını ve bu koĢulları gözetmesini, mümkün olan en kısa sure için uygulanmasını, yetkili, bağımsız ve tarafsız bir merci veya yargı organı tarafından sürekli olarak gözden geçirilmesini sağlamalıdır. Bu güvenceler, söz konusu tedbirlerin kiĢinin haklarını ve çıkarlarını etkilediği derecede ölçülü olmalıdır.
5. Taraf Devletler, bu maddenin hükümleri çerçevesinde, engellilerin mülk edinme veya mirasa hak kazanma, mali iĢlerini kontrol etme ve banka kredilerine, ipoteklere ve diğer mali kredilere eriĢim bakımından eĢit haklara sahip olmasını sağlamak için uygun ve etkili tüm tedbirleri almalı ve engellilerin mülklerinden keyfi olarak mahrum bırakılmamasını sağlamalıdır.
MADDE 13- ADALETE ERĠġĠM
1. Taraf Devletler, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde adalete etkili eriĢimini sağlamalıdır. Bunun için usuli ve yaĢa uygun uyumlaĢtırmalar yapılmalı ve soruĢturma ve diğer hazırlık aĢamaları dahil tüm hukuki iĢlemlerde tanıklık etmeleri dahil doğrudan ve dolaylı olarak katılımları kolaylaĢtırılmalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilerin adalete etkili bir Ģekilde eriĢimini sağlamayı kolaylaĢtırmak için, polis ve cezaevi personeli dahil adalet sistemi içerisinde çalıĢanların gerekli eğitimi almalarını sağlamalıdır.
MADDE 14 - KĠġĠ ÖZGÜRLÜĞÜ VE GÜVENLĠĞĠ
1. Taraf Devletler, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde aĢağıdaki haklardan yararlanmasını sağlayacaktır: (a) KiĢi özgürlüğü ve güvenliği hakkından yararlanma hakkı; (b) Özgürlüklerinden hukuka aykırı veya keyfi bir Ģekilde mahrum bırakılmamaları, özgürlüğün kısıtlandığı hallerin hukuka dayalı olması ve engelliliğin, hiçbir koĢulda özgürlüğün kısıtlanmasının gerekçesi olarak gösterilmemesi.
2. Taraf Devletler, engelliler eğer herhangi bir süreç sonunda özgürlüklerinden mahrum edildiyse; bunun diğerleriyle eĢit bir Ģekilde yapılmasını; uluslararası insan hakları hukukuna uygun olarak engellilerin güvencelere sahip olmasını ve engellilerin, makul uyumlaĢtırmaya iliĢkin hükümler dahil olmak üzere SözleĢme’nin hedeflerine ve ilkelerine uygun muamele görmesini sağlamalıdır.
MADDE 15- ĠġKENCEYE VEYA ZALĠMANE, ĠNSANLIK DIġI VEYA AġAĞILAYICI MUAMELEYE VEYA CEZAYA MARUZ KALMAMAK
1. Hiç kimse, iĢkenceye veya zalimane, insanlıkdıĢı veya aĢağılayıcı muameleye veya cezaya maruz kalmamalıdır. Özellikle, hiç kimse rızası alınmaksızın tıbbi veya bilimsel deneye tabi tutulmamalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilerin iĢkenceye veya zalimane, insanlıkdıĢı veya aĢağılayıcı muameleye veya cezaya karĢı diğerleriyle eĢit bir Ģekilde korunmasını sağlamak için, etkili tüm yasal, idari, yargısal ve diğer tedbirleri almalıdır.
MADDE 16- SÖMÜRÜYE, ġĠDDETE VE ĠSTĠSMARA MARUZ KALMAMAK
1. Taraf Devletler, engellileri evin içinde ve dıĢında sömürünün, Ģiddetin ve istismarın bunların cinsiyete yönelmiĢ hali dahil her biçiminden korumak için uygun tüm yasal, idari, sosyal, eğitsel ve diğer tedbirleri almalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilere, ailelerine, onların bakımını sağlayanlara cinsiyete ve yaĢa uygun yardım ve destek sağlayarak, sömürü, Ģiddet ve istismar vakalarının nasıl önleneceğine, tespit edileceğine ve bildirileceğine dair bilgi ve eğitim vererek sömürünün, Ģiddetin ve istismarın her biçimini önleyici uygun tüm tedbirleri almalıdır. Taraf Devletler, koruma hizmetlerinin yaĢ, cinsiyet ve engellilik konularına duyarlı olmalarını sağlamalıdır.
3. Taraf Devletler, sömürünün, Ģiddetin ve istismarın her biçimini önlemek için engellilere hizmet etmeye yönelik tüm tesislerin ve programların bağımsız merciler tarafından etkili bir Ģekilde denetlenmesini sağlamalıdır.
4. Taraf Devletler, koruyucu hizmetlerin sunulması sırasında gerçekleĢenler dahil olmak üzere, sömürünün, Ģiddetin veya istismarın herhangi bir biçiminin mağduru olan engellilerin fiziksel, zihinsel ve psikolojik olarak iyileĢmesi, rehabilitasyonu ve sosyal açıdan yeniden bütünleĢmesini sağlayıcı uygun tüm tedbirleri almalıdır.Söz konusu iyileĢme ve yeniden bütünleĢme kiĢinin sağlığına, öz saygısına, onuruna, özerkliğine kavuĢmasını sağlamalı ve yaĢa ve cinsiyete iliĢkin özel ihtiyaçlarını dikkate almalıdır.
5. Taraf Devletler, engellilere karĢı sömürü, Ģiddet ve istismar vakalarının teĢhisini, soruĢturulmasını ve gerekli hallerde kovuĢturulmasını sağlamak için kadın ve çocuk merkezli yasa ve politikalar dahil etkili yasa ve politikaları yürürlüğe koymalıdır.
MADDE 17- KĠġĠNĠN BÜTÜNLÜĞÜNÜN KORUNMASI Engelli her kiĢi, beden ve ruh bütünlüğüne diğerleriyle eĢit bir Ģekilde saygı duyulması hakkına sahiptir.
MADDE 18- SEYAHAT ÖZGÜRLÜĞÜ VE UYRUKLUK
1. Taraf Devletler, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde seyahat ve ikametgahını seçme özgürlüğüne ve uyrukluk hakkına sahip olduğunu kabul etmeli; ve engellilerin aĢağıdaki haklarını sağlamalıdır. (a) Uyrukluk kazanma ve değiĢtirme hakkının olması ve keyfi olarak veya engelli olması nedeniyle uyrukluktan mahrum bırakılmaması; (b) KiĢinin engelli olması nedeniyle uyrukluğuna veya kimliğine iliĢkin diğer belgeleri elde etme, bu belgelere sahip olma ve bu belgeleri kullanma veya seyahat özgürlüğünden yararlanmasını kolaylaĢtırmak için gerekli olabilecek göçmenlik iĢlemleri gibi süreçlerden yararlanma olanağından mahrum bırakılmaması; (c) Kendi ülkesi dahil herhangi bir ülkeden ayrılma özgürlüğünün olması; (d) Kendi ülkesine girme hakkından engelli olmasına dayanılarak veya keyfi olarak mahrum bırakılmaması.
Bu SözleĢmeye taraf Devletler, tüm engellilerin diğerleriyle eĢit seçeneklere sahip olarak toplum içinde yaĢama hakkına sahip olduğunu kabul etmektedir ve engellilerin bu haktan tam olarak yararlanmalarını ve topluma tam dahil olmalarını ve katılmalarını kolaylaĢtırmak için etkili ve gerekli tedbirleri almalıdır. Bunun için aĢağıda belirtilenler sağlanacaktır:
(a) Engelliler, diğerleriyle eĢit bir Ģekilde ikametgahlarını ve nerede ve kiminle yaĢayacaklarını seçme imkanına sahiptirler ve özel bir yaĢama düzenine zorlanamazlar; (b) Engellilerin, kiĢisel destek dahil olmak üzere, toplum içinde yaĢamak ve topluma dahil olmak için ihtiyaç duydukları, konut içi, kurum içi ve diğer toplumsal destek hizmetlerine eriĢimi sağlanmalı ve engellilerin toplumdan tecriti ve ayrı tutulması önlenmeli; (c) Genel kamuya yönelik hizmet ve tesisler, engellilere eĢit Ģekilde açık olmalı ve ihtiyaçlarına yanıt verebilmelidir.
MADDE 20- KĠġĠSEL HAREKETLĠLĠK
Taraf Devletler, engellilerin imkan dahilinde azami ölçüde bağımsız hareket edebilmesini sağlamak için etkili tedbirler almalıdır. Bu tedbirler aĢağıda belirtilenleri içerir:
(a) Engellilerin istedikleri Ģekilde ve zamanda, karĢılanabilir bir maliyetle hareket edebilmelerini kolaylaĢtırmak; (b) Engellilerin, hareketi kolaylaĢtırıcı kaliteli araç ve gerece, yardımcı teknolojilere, yardım sunan insanlara ve araçlara, karĢılanabilir bir maliyetle eriĢiminin kolaylaĢtırılması; (c) Engellilere ve engellilerle çalıĢan uzman personele, engellilerin hareket becerilerini geliĢtirmeleri konusunda eğitim verilmesi; (d) Harekete yardımcı araç ve gereçleri, yardımcı teknolojileri üretenlerin, engellilerin her türlü ihtiyacını dikkate almaları hususunda teĢvik etme.
MADDE 21- DÜġÜNCE VE ĠFADE ÖZGÜRLÜĞÜ VE BĠLGĠYE ERĠġĠM
Taraf Devletler, engellilerin bu SözleĢme’nin 2. maddesinde tanımlanmıĢ tüm iletiĢim araçlarını tercihlerine bağlı olarak kullanabilmesi, bilgi ve fikirleri araĢtırma, alma ve verme
özgürlüğü dahil düĢünce ve ifade özgürlüğünden diğerleriyle eĢit bir Ģekilde yararlanabilmesi için uygun tüm tedbirleri almalıdır. Bu tedbirler aĢağıdakileri içermelidir:
(a) Kamuya sunulması amaçlanan bilginin engellilerin eriĢebileceği biçimlerde ve farklı engelli gruplarına uygun teknolojilerle, güncel olarak ve ek bir bedel alınmaksızın sunulması;
(b) Engellilerin resmi temaslarda iĢaret dillerini, Braille alfabesini, beden dilini ve tercih ettikleri diğer tüm eriĢilebilir iletiĢim araçlarını ve biçimlerini kullanmalarının kabul edilmesi ve kolaylaĢtırılması; (c) Kamuya açık hizmet sunan özel kuruluĢların, internet dahil olmak üzere, engellilerin eriĢilebileceği ve kullanılabileceği biçimde bilgi ve hizmet sunmalarının teĢvik edilmesi; (d) Ġnternet aracılığıyla bilgi sunanlar dahil olmak üzere, kitle iletiĢim hizmeti sunan kurumların, hizmetlerini engellilerin eriĢebileceği Ģekillerde sunmalarını teĢvik etmek. (e) ĠĢaret dilinin kullanılmasının tanınması ve teĢvik edilmesi.
MADDE 22- ÖZEL HAYATA SAYGI
1. Ġkametgahı ve yaĢama biçimi ne olursa olsun, hiçbir engellinin özel hayatına, ailesine, konutuna, haberleĢmesine ve diğer tür iletiĢimine keyfi veya hukuka aykırı Ģekilde müdahale edilemez ve Ģeref ve haysiyeti aleyhine hukuka aykırı saldırılarda bulunulamaz. Engellilerin, sözkonusu müdahale veya saldırılardan hukuken korunma hakkı vardır.
2. Taraf Devletler, engellilerin kiĢisel, sağlık ve rehabilitasyon bilgilerinin gizliliğini diğerleri ile eĢit bir Ģekilde korumalıdır.
MADDE 23- KONUTA VE AĠLE HAYATINA SAYGI
1. Taraf Devletler, evlilik, aile, ebeveynlik ve özel iliĢkilere dair meselelerde, engellilere karĢı ayrımcılığı ortadan kaldırmak için etkili ve uygun tedbirleri, engellilerin diğerleriyle eĢit olduğunu gözeterek almalıdır. Bu çerçevede, aĢağıda belirtilenleri sağlamalıdır: (a) Evlenme yaĢına gelmiĢ engellilerin evlenme ve aile kurma hakkının tanınması ve bu hakkın evlenmek isteyen eĢlerin serbest iradeleri ve rızaları doğrultusunda kullanılması; (b) Engellilerin çocuklarının sayısına ve aralığına serbestçe ve sorumluluğunu taĢıyarak karar verme hakkının ve yaĢlarına uygun bilgiye, üreme ve aile planlaması eğitimine eriĢim hakkının tanınması ve bu haklarını kullanmaları için gereken araçların oluĢturulması; (c) Çocuklar dahil engelliler diğerleriyle eĢit bir Ģekilde doğurganlıklarından mahrum bırakılmayacaktır.
2. Taraf Devletler, velayet, vesayet, kayyımlık, evlat edinme veya ulusal mevzuatta bu kavramların benzerlerinin yer aldığı kurumlar hususunda - her durumda çocukların yararlarının üstün tutulması Ģartıyla - engellilerin hakları ve sorumluluklarını güvence altına almalıdır. Engelliler çocuklarının bakım sorumluluklarını yerine getirirken, taraf Devletler uygun desteği sunmalıdır.
3. Taraf Devletler, engelli çocukların aile yaĢamına iliĢkin olarak diğerleriyle eĢit haklara sahip olmasını sağlamalıdır. Taraf Devletler, bu hakların hayata geçirilmesi ve engelli çocukların saklanmasını, terk edilmesini, ihmal edilmesini ve ayrı tutulmasını önlemek üzere, engelli çocuklara ve ailelerine erken bir zamanda, kapsamlı bilgi, hizmet ve destek sunmalıdırlar.
4. Taraf Devletler, bir çocuğun ailesinin istemine aykırı olarak ailesinden ayırılmamasını sağlamalıdır. Bunun istisnası, yetkili makamların yargısal bir denetime tabi olmak kaydıyla çocuğun ailesinden ayırılmasının gerekli olduğuna, uygulanan yasa ve usuller uyarınca, çocuğun üstün yararı gereğince karar vermesidir. Hiç bir koĢulda, çocuğun veya anne ve babasından birinin engelli olması nedeniyle çocuk anne ve babasından ayrı tutulamaz.
5. Taraf Devletler, engelli çocuğun çekirdek ailesinin çocuğa bakamaması halinde, çocuğa geniĢ anlamda aile üyeleri, bunun mümkün olmadığı takdirde aile ortamını sağlayacak bir sosyal çevrede alternatif bakım sağlanması için her türlü çabayı göstermeyi taahhüt etmelidir.
MADDE 24- EĞĠTĠM
1. Taraf Devletler, engellilerin eğitim hakkını tanırlar. Taraf Devletler, bu hakkın fırsat eĢitliği temelinde ve ayrımcılık yapılmaksızın sağlanması için, eğitim sisteminin her seviyede engellileri de içine almasını ve ömür boyu öğrenim imkanı sağlamalıdır. Bunun için aĢağıdaki hedefler gözetilmelidir: (a) Ġnsan potansiyelinin, onur ve değer duygusunun tam geliĢimi ve insan haklarına, temel özgürlüklere ve insan çeĢitliliğine saygı duyulmasının güçlendirilmesi; (b) Engellilerin kiĢiliklerinin, yeteneklerinin, yaratıcılıklarının ve zihinsel ve fiziksel becerilerinin en üst derecede geliĢiminin sağlanması; (c) Özgür bir toplumda, engellilerin etkili bir Ģekilde katılımlarının sağlanması.
2. Bu hakkın hayata geçirilmesi için taraf Devletler aĢağıda belirtilenleri sağlamalıdır: (a)Engelliler, engelleri nedeniyle genel eğitim sisteminin dıĢında tutulmamalıdır ve engelli çocuklar, engelleri nedeniyle parasız ve zorunlu ilk ve orta öğretimin dıĢında tutulmamalıdır; (b) Engelliler yaĢadıkları çevrede, engellerini gözeterek onları da içine alan, kaliteli, parasız ilk ve orta öğretime diğerleriyle eĢit bir Ģekilde eriĢebilmelidir; (c) Bireylerin ihtiyaçlarına göre makul uyumlaĢtırmanın yapılması; (d) Engellilerin genel eğitimden etkili Ģekilde yararlanabilmeleri için, genel eğitim sistemi içinde ihtiyaç duydukları desteği almaları; (e) Engellilerin eğitime dahil olması hedefine uygun olarak, bireye özgülenmiĢ etkili destekleyici tedbirlerin akademik ve sosyal geliĢimi azamileĢtiren ortamlarda sağlanması.
3. Taraf Devletler, engellilerin toplumun üyeleri olarak eğitime tam ve eĢit katılmalarını kolaylaĢtırmak için yaĢam ve sosyal geliĢim becerilerini edinmelerini sağlamalıdır. Bu amaçla, taraf Devletler aĢağıda belirtilen uygun tedbirleri almalıdır: (a) Braille ve diğer biçemlerdeki yazıların okunmasının öğrenilmesine, beden dilinin, iletiĢimin alternatif araçlarının ve biçimlerinin, yeni çevreye alıĢma ve bu çevrede hareket etme becerilerinin öğrenilmesine ve akran desteği ve rehberlik hizmeti verilmesine yardımcı olunması; (b) ĠĢaret dilinin öğrenilmesine ve sağırların dilsel kimliğinin geliĢimine yardımcı olunması; (c) Kör, sağır veya hem kör hem sağır olanların, özellikle çocukların eğitiminin en uygun dille, iletiĢim araç ve biçimleriyle, onların akademik ve sosyal geliĢimini azamileĢtiren ortamlarda sunulmasını sağlamak.
4. Taraf Devletler, bu hakkın hayata geçmesini sağlamak için, engelli olanlar dahil olmak üzere, iĢaret dilini ve Braille alfabesini bilen öğretmenlerin iĢe alınması ve eğitimin her düzeyinde çalıĢan uzmanların ve personelin eğitilmesi için uygun tedbirler almalıdır. Söz
konusu eğitim, engelliliğeiliĢkin bilincin yükseltilmesini, uygun alternatif iletiĢim araç ve biçimlerinin, destekleyici eğitim tekniklerinin ve materyallerinin kullanılmasını içermelidir.
5. Taraf Devletler, engellilerin genel yüksek okul eğitimine, mesleki eğitime, eriĢkin eğitimine ve ömürboyu süren eğitime ayrımcılığa uğramaksızın diğerleriyle eĢit bir Ģekilde eriĢimini sağlamalıdır. Bu nedenle, taraf Devletler engellilerin ihtiyaçlarına uygun makul uyumlaĢtırmanın yapılmasını sağlamalıdır.
MADDE 25- SAĞLIK
Taraf Devletler, engellilerin engelleri nedeniyle ayrımcılığa uğramaksızın, ulaĢılabilir en yüksek sağlık standardından yararlanma hakkını tanırlar. Taraf Devletler, engellilerin sağlıkla ilgili rehabilitasyon dahil olmak üzere, cinsiyet duyarlılığı olan sağlık hizmetlerine eriĢimini sağlamak için tüm uygun tedbirleri almalıdır.
Taraf Devletler:
(a) Parasız veya karĢılanabilir bir maliyetle sağlanan sağlık bakımı ve programlarının, engellilere baĢka kimselere sağlananlarla aynı kapsamda, kalitede ve standartta sağlanmasını ve bu hizmetlerin cinsel sağlığı ve halk sağlık programlarını içermesini sağlamalıdır; (b) Engellilerin özellikle engelleri nedeniyle gereksinim duyduğu sağlık hizmetleri sağlanmalıdır. Bu sağlık hizmetleri, erken tanı ve mümkünse müdahaleyi, çocuklar ve yaĢlılar arasında dahil olmak üzere, sakatlığın asgariye indirilmesi veya artmasının önlenmesi için tasarlanan hizmetleri kapsamalıdır; (c) Kırsal alanlar dahil olmak üzere, sağlık hizmetleri mümkün olduğu kadar, insanların yaĢadıkları yerlerin yakınına götürülmelidir; (d) Sağlık profesyonellerinin, engellilere sundukları tıbbi bakımın, baĢka kimselere sundukları bakımla aynı kalitede olmasını ve hastaların bağımsız ve aydınlatılmıĢ onamlarına dayanmasını sağlamak amacıyla, diğerleri yanında, eğitim vererek, kamu kurumları ile özel kurumlar tarafından sunulan sağlık bakımının etik standartlarını yayımlayarak engellilerin insan hakları, onuru, özerkliği ve ihtiyaçları hakkında farkındalık yaratırlar; (e) Ulusal mevzuatın sağlık ve yaĢam sigortasını düzenlediği hallerde, engellilerin bu sigortalardan yararlanmaları bakımından ayrımcılık yapılmasını yasaklar ve sigortanın adil ve makul olmasını sağlar; (f) Engelliliğe dayalı olarak sağlık bakımı veya hizmetlerinin sunulmamasını veya yiyecek ve içecek verilmemesini önler.
MADDE 26- HABĠLĠTASYON VE REHABĠLĠTASYON
1. Taraf Devletler, engellilerin azami bağımsızlığını, tam fiziksel, zihinsel, sosyal ve mesleki becerilerini elde etmelerini ve yaĢamın her alanına tam katılmalarını sağlamak için akran desteği dahil etkili ve uygun tedbirler almalıdır. Bu bakımdan, taraf Devletler, özellikle sağlık, istihdam, eğitim ve sosyal hizmetler alanlarında kapsamlı habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetleri sunmalı, mevcut hizmetleri güçlendirmeli ve geniĢletmelidir. Bunun için Ģöyle bir yol izlemelidirler: (a) Habilitasyon ve rehabilitasyon hizmet ve programları mümkün olan en erken evrede baĢlamalıdır ve bireylerin ihtiyaçlarının ve güçlü olduğu yönlerin çoklu disiplinle değerlendirilmesine dayanmalıdır; (b) Engellilerin katılımını ve toplumla bütünleĢmesini destekleyen habilitasyon ve rehabilitasyon hizmet ve programlarına katılmak rızaya dayalıdır ve bu hizmet ve programlar,
kırsal alanlar dahil olmak üzere, engellilerin yaĢadıkları yerlerin mümkün olduğu kadar yakınında sunulur.
2. Taraf Devletler, habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetlerinde çalıĢan profesyoneller ve personel için, sürekli eğitim dahil olmak üzere eğitim programları geliĢtirilmesini destekler.
3. Taraf Devletler, engelliler için hazırlanmıĢ, habilitasyon ve rehabilitasyonla ilgili yardımcı cihazların ve teknolojilerin kullanılırlığını, bunlara iliĢkin bilgiyi ve bunların kullanımını geliĢtirmelidir.
MADDE 27- ÇALIġMA VE ĠSTĠHDAM
1. Taraf Devletler, engellilerin çalıĢma hakkını diğerleriyle eĢit bir Ģekilde tanır; ve bu hak, engellilerin açık, kapsayıcı ve eriĢilebilir nitelikte bir iĢ piyasası ve çalıĢma ortamında, serbestçe seçtikleri bir iĢte hayatlarını kazanmaları fırsatını da içerir. Taraf Devletler, çalıĢırken sakatlananlar dahil tüm engellilerin çalıĢma hakkının hayata geçmesini, yasama tedbirleri dahil uygun tüm tedbirleri alarak, güvence altına almalıdır. Buna ek olarak: (a) ĠĢe alım ve istihdam edilme koĢullarında, istihdam sürerken, kariyer geliĢimi ve sağlıklı ve güvenli çalıĢma koĢulları dahil olmak üzere, istihdama iliĢkin her hususta, engelliliğe dayalı ayrımcılığı yasaklar; (b) Adil ve uygun çalıĢma koĢullarının sağlanmasına iliĢkin olarak, engellilerin hakları diğerleriyle eĢit bir Ģekilde korunmalıdır. Bu, fırsat eĢitliğini, eĢit değerde bir iĢ için engellilere eĢit ücret verilmesini ve tacizden korunma ve mağduriyetin giderilmesi dahil olmak üzere güvenli ve sağlıklı çalıĢma koĢullarını içerir; (c) Engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde iĢ ve sendikal haklarını kullanabilmelerini sağlar; (d) Engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde genel teknik ve mesleki rehberlik programlarına, yerleĢtirme hizmetlerine, meslek içi sürekli eğitime etkili eriĢimini sağlar, (e) ĠĢ piyasasında engellilerin istihdam olanaklarını ve kariyer geliĢimini desteklemek, ve engellilerin iĢ aramasına ve iĢe baĢlamasına, çalıĢmaya devam etmesine ve iĢe geri dönmelerine yardım eder; (f) Serbest çalıĢma, giriĢimcilik, kooperatif kurma ve kendi iĢini kurma konusundaki fırsatları geliĢtirir; (g) Engelli kamu sektöründe istihdam eder; (h) Olumlu eylem programları, teĢvikler ve diğer tedbirleri de içerebilecek uygun politika ve tedbirlerle, engellilerin özel sektörde çalıĢtırılmasını destekler; (i) Engellilerin çalıĢtıkları iĢyelerinde makul uyumlaĢtırmanın yapılmasını sağlar; (j) Engellilerin açık iĢ piyasasında iĢ tecrübesi kazanmasını sağlar; (k) Engelliler için mesleki ve profesyonel rehabilitasyon, iĢe uyum ve çalıĢmaya dönüĢ programları yürütür.
2. Taraf Devletler, engellilerin köle olarak tutulmamalarını sağlamalı ve engellileri zorla çalıĢtırılmaya ve mecburi çalıĢmaya karĢı diğerleriyle eĢit bir Ģekilde korumalıdır.
MADDE 28- YETERLĠ HAYAT STANDARDI VE SOSYAL KORUNMA
1. Taraf Devletler, engellilerin yeterli yiyecek, giysi ve barınma dahil kendileri ve aileleri için yeterli yaĢam standardı hakkını ve yaĢam koĢullarının sürekli olarak iyileĢtirilmesi hakkını tanır ve bu hakkın engelli olmaları nedeniyle ayrımcılığa uğramaksızın tanınmasını temin etmek için gerekli adımları atmalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilerin sosyal korunma ve engelliliğe dayalı ayrımcılığa uğramadan bu haktan yararlanma hakkını tanır ve aĢağıda belirtilen tedbirler dahil bu hakkın tanınmasını temin etmek ve geliĢtirmek için gerekli adımları atmalıdır: (a) Engellilerin temiz su hizmetlerine eĢit eriĢimini sağlamak ve uygun ve bedeli ödenebilir hizmetlere, araç ve gerece ve engelliliğe iliĢkin ihtiyaçlarına iliĢkin diğer yardımlara eriĢimi sağlamak: (b) Özellikle engelli kadın ve kızlar ve engelli yaĢlılar dahil olmak üzere, engellilerin sosyal koruma programlarına ve yoksulluk azaltıcı programlara eriĢimini sağlamak; (c) Yoksulluk koĢullarında yaĢayan engellilerin ve ailelerinin engelliliğe iliĢkin harcamalarında (uygun eğitim, danıĢmanlık, mali yardım ve süreli bakım dahil) devlet yardımına eriĢiminin sağlanması; (d) Engellilerin sosyal konut programlarına eriĢimini sağlamak; (e) Engellilerin emeklilik tazminatı, maaĢı gibi menfaatlere ve programlara eĢit eriĢimini sağlamak.
MADDE 29- SĠYASĠ VE KAMUSAL YAġAMA KATILIM
Taraf Devletler, engellilerin siyasi haklarını ve diğerleriyle eĢit bir Ģekilde bunlardan yararlanma imkanını güvence altına almalı ve aĢağıda belirtilenleri yerine getirmelidir;
(a) Diğerleri yanında aĢağıda belirtilenler yoluyla, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde seçme ve seçilme hakları dahil olmak üzere siyasi ve kamusal yaĢama etkili ve tam katılımını doğrudan veya serbestçe seçilmiĢ temsilciler aracılığıyla sağlamak; (i) Seçim usullerinin, tesislerinin, materyallerinin uygun, eriĢilebilir ve anlaĢılması ve kullanılması kolay olmasını sağlayarak; (ii) Engellilerin sindirilmeden seçimlerde ve halk referandumlarında gizli oy kullanmaları ve aday olma ve etkin bir Ģekilde bir mevkiide görev alma, devletin tüm kademelerinde tüm kamu görevlerini yerine getirme haklarını koruyarak, uygun olduğunda yardımcı ve yeni teknolojilerin kullanılmasını kolaylaĢtırarak; (iii) Engellilerin seçmen olarak tercihlerini özgürce ifade edebilmelerini güvence altına alarak ve bu amaçla, gerektiğinde, talep etmeleri halinde oy kullanırken kendi seçtikleri bir kiĢinin desteğini almalarına izin vererek, (b) Engellilerin ayrımcılığa uğramadan, diğerleriyle eĢit bir Ģekilde, kamu iĢlerinin idaresinde etkin ve tam Ģekilde görev alabilecekleri bir ortamın yaratılması ve aĢağıda belirtilenler dahil olmak üzere, kamu iĢlerine katılımlarının cesaretlendirilmesi: (i) Ülkenin kamusal ve siyasi yaĢamı ile ilgili hükümet dıĢı kuruluĢlara, derneklere ve siyasi partilerin etkinliklerine ve yönetimine katılım; (ii) Engellileri uluslararası, ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde temsil eden engelli örgütlerinin kurulması ve bunlara üyelik.
MADDE 30- KÜLTÜREL YAġAMA, DĠNLENME, EĞLENCE VE SPOR ETKĠNLĠKLERĠNE KATILIM
1. Taraf Devletler, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde kültürel yaĢama katılım hakkını tanır ve engellilerin aĢağıda belirtilenlerden yararlanmasını sağlamak için gerekli tüm tedbirleri alır: (a) Kültürel materyallerden, onların eriĢilebilir biçimde olanları aracılığıyla yararlanmak; (b) Televizyon programlarına, filmlere, tiyatroya ve diğer kültürel etkinliklere eriĢilebilir biçimlerde eriĢmek;
(c) Tiyatro, müze, sinema, kütüphane ve turistik hizmetler gibi kültürel etkinliklerin yapıldığı veya hizmetlerin sunulduğu yerlere eriĢebilmek ve mümkün olduğu ölçüde ulusal kültür açısından önemli anıtlara ve alanlara eriĢebilmek.
2. Taraf Devletler, engellilerin sadece kendi menfaatleri için değil, toplumu zenginleĢtirmek için yaratıcı, sanatsal ve entelektüel kapasitelerini geliĢtirme ve kullanma imkanına sahip olmalarını sağlayıcı gerekli tedbirleri almalıdır.
3. Taraf Devletler, uluslararası hukuka uygun olarak, fikri mülkiyet haklarını koruyan yasaların, engellilerin kültürel materyallere eriĢimine makul olmayan veya ayrımcılık yaratan bir engel çıkarmaması için tüm uygun tedbirleri almalıdır.
4. Engelliler, diğerleriyle eĢit bir Ģekilde, iĢaret dilleri ve sağır kültürü dahil kendilerinin özel kültürel ve dil kimliklerinin tanınmasına ve desteklenmesi hakkına sahiptir.
5. Taraf Devletler, engellilerin eğlence, dinlenme ve spor etkinliklerine diğerleriyle eĢit bir Ģekilde katılımını sağlamak amacıyla aĢağıda yazılı tedbirleri almalıdır: (a) Engellilerin her seviyedeki genel spor etkinliklerine mümkün olduğunca tam katılımını cesaretlendirmek ve geliĢtirmek; (b) Engellilerin, engelliliğe özgü spor ve eğlence etkinliklerini örgütleme, geliĢtirme ve bu etkinliklere katılma imkanına sahip olmasını sağlama ve bu nedenle, diğerleriyle eĢit bir Ģekilde onlara uygun bilgi ve eğitimin verilmesini ve kaynakların sunulmasını cesaretlendirmek; (c) Engellilerin spor, eğlence yerleri ile turistik alanlara eriĢimini sağlamak; (d) Engelli çocukların, okullardaki etkinlikler dahil oyun, eğlence, dinlenme ve spor etkinliklerine eĢit Ģekilde katılabilmesini sağlamak; (e) Eğlence, turistik, dinlenme ve spor etkinliklerini organize edenlerin sunduğu hizmetlere engellilerin eriĢebilmesini sağlamak.
MADDE 31- ĠSTATĠSTĠK VE VERĠ TOPLAMA
1. Taraf devletler, bu sözleĢmeyi uygulamaları için gerekli politikaları formüle etmeleri ve geliĢtirmelerinde kendilerine yol gösterecek, istatistik veriler ve araĢtırmalar da dahil, uygun bilgileri toplayacaklarını garanti eder. Bu bilgileri toplama ve koruma süreç, (a) Güvenliği ve engellilerin özel yaĢamını korumak açısından, verilerin korunmasına iliĢkin yasal düzenlemeler gibi, yasal olarak oluĢturulmuĢ koruyucu tedbirlere uygun olmalı; (b) Bütün insan haklarını ve istatistikleri korumada uluslar arası düzeyde kabul edilen normlara uygun olmalıdır.
2. Bu maddeye göre toplanan bilgi, sözleĢmenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesi sırasında, taraf ülkelerin kullanımına uygun olmalı ve engellilerin haklarını kullanırken karĢılaĢtıkları engelleri ortaya çıkarmalıdır.
3. Taraf devletler, topladıkları verilerin yayımlanmasını üstlenmeli ve bu verilerin eriĢilebilirliğini sağlayacağını garanti etmelidir.
MADDE 32 - ULUSLAR ARASI ĠġBĠRLĠĞĠ
1. Taraf devletler, uluslar arası iĢbirliğinin ve sözleĢmenin amaç ve yükümlülüklerinin yerine getirilmesi sırasında yapılacak ulusal çalıĢmalara yansıyacak katkısının önemini kabul eder.
Dolayısıyla, devletler, ilgili uluslar arası ve bölgesel örgütler ve öncelikle engelliler alanında çalıĢanlar olmak üzere sivil toplum kuruluĢları arasında iĢbirliğine yönelik etkin tedbirler alacaktır. Bu tedbirler: (a) Uluslar arası iĢbirliği, geliĢtirilen programlar dahil olmak üzere, engellilerin çalıĢmaların dıĢında kalmamasını ve bunların engellilerin eriĢimine uygun olmasını güvence altına alır; (b) Bilgi, deneyim ve eğitim programı gibi konularda görüĢ alıĢ-veriĢi ve paylaĢım dahil olmak üzere kapasite geliĢtirmeyi kolaylaĢtırır ve destekler; (c) AraĢtırma, bilimsel bilgi ve teknik alanlarda iĢbirliğini kolaylaĢtırır; (d) EriĢilebilir ve yardımcı teknolojilere ulaĢmayı ve bunları paylaĢmayı kolaylaĢtıran, söz konusu teknolojilerin transfer edilmesine yardımcı olacak ekonomik ve teknik desteği sağlar.
2. Bu maddenin hükümleri, taraf devletlerden her birinin sorumluluklarını etkilemeden, bu sorumlulukların sözleĢme koĢullarına göre yerine getirilmesine yardımcı olur.
MADDE 33 - ULUSAL UYGULAMA VE DENETĠM
1. Taraf devletler, sözleĢmenin uygulanmasıyla ilgili konular hakkında, devlet teĢkilatı bünyesinde, ulusal örgütlenme sistemlerine göre en az 1 birimi yetkilendirmelidir.
2. Farklı sektörler ve düzeyler arasındaki etkinlikleri kolaylaĢtırıcı bir mekanizma kurulması ya da görevlendirilmesi için devlet bünyesinde görevlendirme yapılmalıdır. Taraf devletler, hukuk ve yönetim sistemlerine bağlı olarak, sözleĢmenin uygulanmasını geliĢtirici, koruyucu ve denetleyici olmak üzere en az 1 mekanizmayı desteklemeli, güçlendirmeli, görevlendirmeli ya da kurmalıdır. Bir kurumu görevlendirir ya da kurarken ulusal düzeyli insan hakları kurumlarının fonksiyonları, statüleri ve prensiplerini de dikkate almalıdır.
3. Öncelikle engelliler alanında çalıĢanlar olmak üzere sivil toplum kuruluĢları ve temsilcileri denetim sürecine dahil olmalıdır.
MADDE 34 - ÖZÜRLÜ HAKLARI KOMĠTESĠ
1. Bu sözleĢmede verilen görevleri yerine getirmek üzere bir özürlü hakları komitesi kurulur.
2. Komite, sözleĢmenin yürürlüğe girmesinden sonra 12 uzmandan oluĢur. 60 devlet daha imzaladıktan sonra, komitenin üye sayısı 6 kiĢi artırılarak 18'e ulaĢılır ve bu rakam maksimum üye sayısı olur.
3. Komite üyeleri; kiĢisel kapasiteleri ölçüsünde çalıĢmalı, ahlaki değerlere bağlı olmalı, sözleĢmenin içerdiği alanlarla ilgili baĢarı ve deneyimleri kabullenerek onlardan yararlanmalıdır. Taraf devletler adaylarını belirlerken bu sözleĢmenin 4. maddesinin 3. bendindeki hükümleri göz önünde bulundurmaları gerektiği hususunda uyarılmalıdır.
4. Taraf devletler, komite üyelerinin seçiminde farklı engel gruplarının temsilinin coğrafi dağılımı, baĢlıca yasal sistemlerin temsil edilmesi, kadın-erkek temsilinin dengeli olması ve engelli uzmanların katılımı konularında adaletli olmalıdır.
5. Komite üyeleri, bu sözleĢmeye taraf devletlerin ulusal toplantılarında belirleyerek gösterdikleri adaylardan oluĢan bir listeden gizli oyla seçilir. Seçimlerde taraf devletlerin 3/2'si hazır bulunmalı, en fazla oyu alan ve temsil edilen devletlerin oylarının mutlak çoğunluğuna ulaĢan kiĢiler seçimi kazanmalıdır.
6. Ġlk seçim, sözleĢmenin yürürlüğe giriĢinden itibaren 6 ay içinde yapılır. BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği, her seçimden en az 4 ay önce taraf devletlere yazı göndererek 2 ay içinde adayları onaylamalarını ister. Genel Sekreterlik, taraf devletlerce gösterilen ve sözleĢmeye uygun olan adayların adlarını alfabetik sıraya göre listeler.
7. Komite üyeleri 4 yıllık bir dönem için seçilir. Üyeler, bir kere daha seçilebilmeye uygun olmalıdır. Ancak, ilk seçimden hemen sonra bu maddenin 5. paragrafında sözü edilen toplantıların baĢkanlarının tamamının oyları ile adları belirlenen 6 üyenin görev süresi, seçimden 2 yıl sonra sona erer.
8. 6 Yeni üyenin seçimi, bu maddenin ilgili hükümlerine göre gerçekleĢtirilen düzenli seçimlerle yapılır.
9. Komite üyelerinden biri ölüm, istifa ya da baĢka herhangi bir nedenle süresi dolmadan görevinden ayrılırsa, temsil ettiği taraf devlet, bu maddenin ilgili hükümlerinde aranan nitelik ve yeterliliklere sahip bir baĢka uzmanı atar. Yeni üye kalan süreyi tamamlar.
10. Komite çalıĢmalarıyla ilgili kurallarını kendisi belirler.
11. Komitenin bu sözleĢmeyle verilen görevlerini etkin olarak yerine getirebilmek için gereksinim duyacağı personel ve diğer ihtiyaçları BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği tarafından sağlanır. Ayrıca, Genel Sekreterlik, komiteye ilk toplantı için bir araya gelmeye davet etmelidir.
12. Bu sözleĢme hükümlerine göre kurulan komitenin üyeleri, genel kurulun kararıyla, BirleĢmiĢ Milletler kaynaklarından bir ücret alır, bu ücretle ilgili konularda genel kurul karar verebilmelidir.
13. Komite üyeleri, BirleĢmiĢ Milletler uzmanlarının "BirleĢmiĢ Milletlerin öncelikleri ve dokunulmazlığı" sözleĢmesinin ilgili bölümlerinde düzenlenen haklarından yararlanabilmeli için Genel Sekreterliğin personeli olarak adlandırılmalıdır.
MADDE 35 - TARAF DEVLETLERĠN RAPORLARI
1. SözleĢmenin yürürlüğe girmesinden 2 yıl sonra, BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği aracılığıyla, taraf devletler komiteye yükümlülüklerini yerine getirmeye dair ulusal düzeyli çalıĢmalarını ve bu dönemde sağlanan geliĢmeleri açıklayan geniĢ kapsamlı birer rapor sunmalıdır.
2. Bundan sonra en az 4 yılda bir olmak üzere komite istediğinde raporlarını sunmalıdırlar.
3. Komite, raporların içeriği için baĢvurulabilecek temel noktaları belirleyebilir.
4. Komiteye ilk geniĢ raporunu sunan bir taraf devletin ikinci raporunun eski bilgileri içermesine gerek yoktur. Taraf devletler, komiteye rapor hazırlarken, açık ve anlaĢılır bir yöntem izlemeli ve bu sözleĢmenin 4. maddesinin 3 paragrafındaki hükümleri göz önünde bulundurmalıdır.
5. Rapor, sözleĢme hükümlerinin istenilen düzeyde yerine getirilmesinin önündeki güçlükleri ve etkenleri de içerebilir.
MADDE 36 - RAPORLARDA GÖZÖNÜNDE TUTULMASI GEREKEN HUSUSLAR
1. Komite, her raporu dikkatle incelemeli, varsa önerilerini ve genel yorumlarını da ekleyerek ilgili devlete geri göndermelidir. Taraf devlet, komitenin belirlediği herhangi bir konu hakkında komiteye yanıt verebilir. Komite, taraf devletlerden, sözleĢmenin yerine getirilmesine iliĢkin daha geniĢ bilgi verilmesini isteyebilir.
2. Komite, bir raporda önemli ölçüde abartı olduğunu fark ederse, ilgili devletten, sözleĢme hükümlerinin yerine getirilmesine yönelik çalıĢmaların, güven temelinde, gözden geçirilmesini isteyebilir. Bunu takip eden 3 ay içinde yeni bir raporun sunulmaması halinde, komite ilgili devleti bir denetime katılmaya davet etmelidir. Raporun zamanında sunulması halinde ise, bu maddenin birinci paragrafının hükümleri uygulanmalıdır.
3. Taraf devletlerin raporlarının eriĢilebilirliği BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği'nce sağlanmalıdır.
4. Kendi ülkelerinde, hakkındaki öneri ve yorumlar da dahil olmak üzere, raporun eriĢilebilirliğini sağlamak taraf devletlerin sorumluluğudur.
5. Bir raporda, herhangi bir rica, teknik araç ya da destek ihtiyacı belirtilmiĢse, komite konu hakkında kendi gözlem ve yorumlarını da ekleyerek, söz konusu raporu BirleĢmiĢ Milletler'in özel ajansları, fonları ve programları ile diğer yetkili birimlere ulaĢtırmalıdır.
MADDE 37 - KOMĠTE VE TARAF DEVLETLERARASINDA ĠġBĠRLĠĞĠ
1. Taraf devletlerin her biri komite ile iĢbirliği yapmalı ve üyelere görevlerini yerine getirmede yardımcı olmalıdır.
2. Taraf devletlerle iliĢkisi çerçevesinde, komite bir devlete, sözleĢmeye uyma noktasında ulusal kapasitesini geliĢtirici sorumluluklar verebilir, bunlar arasında uluslar arası iĢbirliği de olabilir.
MADDE 38 - KOMĠTE VE DĠĞER ORGANLARIN ĠLĠġKĠSĠ
SözleĢme hükümlerinin etkin olarak yerine getirilmesinin güçlendirilmesi ve kapsadığı alanla ilgili uluslar arası iĢbirliğinin teĢvik edilmesi açısından:
1. Özel acentalar ve BirleĢmiĢ Milletler'in diğer organları, sözleĢmenin, kendi çalıĢma alanlarına giren hükümlerinin yerine getirilmesini takip etmek üzere temsilci olarak atanmalıdır. Komite, özel acentaları ve diğer yetkili birimleri, alanlarıyla ilgili hükümlerin nasıl yerine getirileceği hakkında uzman görüĢüne baĢvurmaya çağırabilir. Komite, özel acentalar ve BirleĢmiĢ Milletler'in diğer organlarından, bölgelerinde faaliyet alanlarındaki hükümlerin yerine getirilme durumu ile ilgili rapor sunmalarını isteyebilir.
2. Talimatnamesi doğrultusunda, komite; rapor, kılavuz, öneri ve genel yorumlarında tutarlılığı sağlayabilmek, yetki ve görev alanlarının çatıĢmasından kaçınmak açısından, Ġnsan Hakları Bildirgesi ile oluĢturulan birimlere danıĢmalıdır.
MADDE 39 - KOMĠTENĠN RAPORU
Komite, her 2 yılda bir, faaliyetleri hakkında, Genel Kurul ve Ekonomik Ve Sosyal Kurul'a rapor sunmalı; raporların incelenmesi ve taraf devletlerden alınan bilgiler doğrultusunda ortaya çıkmıĢ öneri ve genel yorumları da içerebilmelidir. Bu öneri ve değerlendirmeler taraf devletlerden birinin raporundan yorumlanabileceği gibi tüm raporlarda da bulunabilir.
MADDE 40 - TARAF DEVLETLER KONFERANSI
1. Taraf devletler, sözleĢme hükümlerinin yerine getirilmesi ile ilgili konuları tartıĢabilmek için, düzenli aralıklarla "Taraf Devletler Konferansı"'nda bir araya gelmelidir.
2. SözleĢmenin yürürlüğe girmesini takip eden 6 ay içinde ilk konferans BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği'nin çağrısıyla toplanmalıdır. Bundan sonraki toplantılar ya 2 yılda bir Genel Sekreterlik tarafından ya da Taraf Devletler Konferansı'nın kararı ile yapılır.
MADDE 41 - YÜRÜTME
SözleĢmenin sekreterya iĢlerini BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği yürütür.
MADDE 42 - ĠMZA
Sunulan sözleĢme, New York'taki BirleĢmiĢ Milletler BaĢkanlığı'nda, tüm devletler ve bölgesel entegrasyon örgütlerinin imzasına açılmıĢtır.
MADDE 43 – BAĞLAYICILIK
Bu sözleĢmenin hükümleri; taraf olan devletleri ve bölgesel entegrasyon örgütlerini bağlar. ĠmzalamamıĢ katılımcı devlet ve bölgesel entegrasyon örgütlerine de açıktır.
MADDE 44 - BÖLGESEL ENTEGRASYON ÖRGÜTLERĠ
1. Bölgesel entegrasyon örgütü; egemen bir devlet tarafından yönetsel bir bölge olarak kurulmuĢ ancak bu sözleĢme ile ilgili konularda yönetim yetkisi bulunan yapıdır. Bu örgütler, sözleĢme kapsamına giren konularda karar yetkisine sahip olduklarını ve gelecekte de bu yetkinin kısıtlanmayacağını bildirir.
2. Bu örgütlerin yetkilerinin kapsamı konusunda taraf devletlerin referansına baĢvurulabilir.
3. Madde 45 paragraf 1, madde 47 paragraf 2 ve 3 açısından bölgesel entegrasyon örgütlerinin herhangi bir enstrüman ortaya koyması gerekmez.
4. Bölgesel entegrasyon örgütleri, taraf devletler konferansında, yetkisi kapsamındaki konular hakkında oy kullanabilir. Oyu, bünyesinde olup bu sözleĢmeye taraf devletlerin oy sayısına eĢittir. Bünyesindeki taraf devletlerden birinin oy kullanması halinde, bu örgütler oy haklarını kullanamazlar.
MADDE 45- YÜRÜRLÜĞE GĠRME
1. Bu sözleĢme 20 tarafın imzalayıp onaylamasından 30 gün sonra yürürlüğe girer. 20 katılımcıdan sonra, sözleĢmeyi imzalayıp onaylayan her bir devlet ya da bölgesel entegrasyon örgütü için 30 gün sonra yürürlük baĢlar.
MADDE 46- KOġULLAR
1. Kapsamı ve amaçları ile ilgili koĢul ileri sürülmesi kabul edilemez ve sözleĢmeyle uyuĢmaz. 2. KoĢullar hiçbir zaman geri çekilemez.
MADDE 47- DEĞĠġĠKLĠKLER
1. Bir taraf devlet sözleĢme üzerinde bir değiĢiklik önerebilir ve bunu BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliğine bildirir. Genel Sekreterlik, öneriyi taraf devletlere bildirerek, tartıĢılıp karara bağlanması için konferansın toplanması hakkındaki görüĢlerini sorar. Bildirimi takip eden 4 ay içinde taraf devletlerin en az 3/1'i konferansın toplanmasından yana görüĢ bildirirse, Genel Sekreterlik taraf devletleri toplantıya davet eder. Bir değiĢikliğin kabul görmesi için hazır bulunan ve oy kullanan taraf devletlerin 3/2'sinin oyunu alması, Genel Sekreterlik tarafından Genel Kurul'a sunulması ve orada onaylanması gerekmektedir. Böylelikle Tüm taraflar için geçerli olur.
2. Bir değiĢiklik, paragraf 1'e göre taraf devletlerin 3/2'sinin kabul edip onaylamasından 30 gün sonra geçerlilik kazanır. Bundan sonra her devlet için kendi imza ve onayını takip eden 302'uncu günde yürürlüğe girer. Bir değiĢiklik, yalnızca onu kabul eden tarafları bağlar.
3. Madde 34, 38, 39 ve 40 ile doğrudan iliĢkili bir değiĢikliğin konferansta oy birliği ile kabul edilmesi halinde taraf devletlerin 3/2'si kabul edip onayladıktan sonraki 30'uncu gün değiĢiklik tüm taraflar için geçerli olur.
MADDE 48- FESHETME
Bir taraf devlet, BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği'ne yazılı olarak bildirmek suretiyle sözleĢmeyi feshedebilir. Bu fesih bildirimden 1 yıl sonra geçerlilik kazanır.
MADDE 49- ERĠġĠLEBĠLĠR FORMAT
Bu sözleĢme eriĢilebilir bir formatta hazırlanır.
MADDE 50- ORJĠNAL METĠNLER
Bu sözleĢmenin Arapça, Çince, Ġngilizce, Fransızca, Rusça ve Ġspanyolca metinleri orjinalinin aynıdır. Çeviren: Lütfiye KELLECĠ BĠRER Bu belge TBMM arĢivlerinden alınmıĢtır.
BM Engelli Hakları Sözleşmesi
Türkiye tarafından imzalanan, toplam 50 maddeden oluĢan ve taraf olan devletlere, engellilere karĢı ayrımcılığı ortadan kaldırmak ve onların yaĢam standartlarını yükseltmek gibi yükümlülükler getiren sözleĢmenin tam metni Ģu Ģekildedir:
ENGELLİLERİN HAKLARINA DAİR SÖZLEŞME
BAŞLANGIÇ Bu SözleĢme’ye Taraf Devletler,
(a) BirleĢmiĢ Milletler ġartı’nda ilan edilmiĢ olan ve insanlık ailesinin tüm mensuplarının doğuĢtan sahip oldukları onuru, değeri, eĢit ve devredilmez hakları dünyada özgürlüğün, adalet ve barıĢın temeli olarak kabul eden ilkeleri anımsayarak, (b) BirleĢmiĢ Milletler’in, Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Ġnsan Haklarına ĠliĢkin Uluslararası SözleĢmeler ile, herkesin herhangi bir ayrımcılığa uğramaksızın, bu belgelerde tanınan hak ve özgürlüklere sahip olduğunu kabul ve ilan ettiğini göz önünde bulundurarak, (c) Tüm insan haklarının ve temel özgürlüklerin evrenselliğini, bölünmezliğini, bütüncüllüğünü ve bağlılığı ve engellilerin bu haklardan ayrımcılığa uğramaksızın yararlanmalarının güvence altına alınması gerektiğini yeniden onaylayarak, (d) Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara ĠliĢkin Uluslararası SözleĢme’yi, Medeni ve Siyasi Haklara ĠliĢkin Uluslararası SözleĢme’yi, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına ĠliĢkin Uluslararası SözleĢme’yi, Kadınlara KarĢı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesine Dair Uluslararası SözleĢme’yi, ĠĢkence ve Diğer Zalimane Gayri insani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya KarĢı SözleĢme’yi, Çocuk Haklarına Dair SözleĢme’yi ve Tüm Göçmen ĠĢçilerin ve Aile Fertlerinin Korunmasına Dair Uluslararası SözleĢme’yi anımsayarak, (e) Engelliliğin verilen bir kavram olduğunu ve engelliliğin sakat kiĢilerin, onların diğer bireyler ile birlikte eĢit bir temelde topluma tam ve etkili katılmalarına olanak tanımayan tutumlar ve çevre koĢullarla etkileĢiminden kaynaklandığını tanıyarak, (f) Engelliler için Dünya Eylem Programı ve Sakatlar için Fırsat EĢitliği Konusunda Standart Kurallar’da yer alan ilke ve politika önerilerinin engellilere fırsat eĢitliği sağlanmasına yönelik ulusal, bölgesel ve uluslararası seviyede politikaların, planların, programların ve eylemlerin geliĢtirilmesi, tasarlanması ve değerlendirilmesine katkısını göz önünde bulundurarak, (g) Engelliliğe iliĢkin konuların sürdürülebilir kalkınmayla ilgili stratejilerin ayrılmaz bir parçası olarak ele alınmasının önemini vurgulayarak, (h) Engelli olduğu için bir kiĢinin ayrımcılığa uğramasının kiĢinin doğuĢtan sahip olduğu onuru ve değeri ihlal ettiğini de göz önünde bulundurarak, (i) Buna ek olarak engellilerin çeĢitliliğini tanıyarak, (j) Daha yoğun bir desteğe ihtiyacı olan engelliler dahil olmak üzere, tüm engellilerin insan haklarının güçlendirilmesi ve korunması gerektiğini göz önünde bulundurarak, (k) ÇeĢitli belgelere ve yükümlülüklere rağmen engellilerin toplumun eĢit üyeleri olarak topluma katılımda engellerle karĢılaĢmaya devam ettiklerini ve dünyanın her yerinde insan haklarının ihlal edildiğini dikkate alarak, (l) Tüm ülkelerde, özellikle geliĢmekte olan ülkelerde, engellilerin yaĢam koĢullarının geliĢtirilmesinde uluslararası iĢbirliğinin önemini tanıyarak, (m) Engellilerin toplumun refah ve çeĢitliliğine yaptıkları ve yapabilecekleri katkıyı ve engellileri insan haklarını ve temel özgürlükleri tam kullanmaya ve topluma tam katılmaya
teĢvik etmenin, onların topluma ait oldukları hissine sahip olmalarını sağlayacağını, toplumun insani, sosyal ve ekonomik yönden kalkınmasına ve yoksulluğun azalmasına katkıda bulunacağını tanıyarak, (n) Kendi seçimlerini yapma özgürlüğü dahil olmak üzere engellilerin bireysel özerkliğinin ve bağımsızlığının önemini kabul ederek, (o) Engellilerin kendilerini doğrudan ilgilendiren ve diğer politika ve programların karar alma süreçlerine etkin olarak katılabilmeleri gerektiğini dikkate alarak, (p) Irk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da baĢka fikir, ulusal, etnik veya toplumsal köken, mülkiyet, doğum, yaĢ veya baĢka bir statü bakımından birden fazla nedene dayalı olarak veya ağır ayrımcılığa uğrayan engellilerin karĢılaĢtığı zor koĢulları dikkate alarak, (q) Engelli kadınların ve kızların hem ev içinde hem de ev dıĢında Ģiddete uğramaya, yaralanmaya veya istismara, ihmale, ihmalkar muameleye, kötü muameleye veya sömürüye karĢı daha büyük bir risk altında olduklarını göz önünde bulundurarak, (r) Engelli çocukların diğer çocuklarla eĢit bir Ģekilde tüm insan haklarından ve temel özgürlüklerden tam olarak yararlanması gerektiğini kabul ederek ve Çocuk Hakları SözleĢmesi’ne Taraf Devletlerin üstlendiği yükümlülükleri anımsayarak, (s) Engellilerin insan hak ve temel özgürlüklerinden tam yararlanmasını teĢvike yönelik çabaların toplumsal cinsiyet perspektifi içermesi gerektiğini vurgulayarak, (t) Engellilerin çoğunluğunun yoksulluk koĢullarında yaĢadığının altını çizerek ve bu bakımdan, yoksulluğun engelliler üzerindeki olumsuz etkisine dikkat çekmenin kritik önemini kabul ederek, (u) ġart’ta yer alan amaç ve ilkelere tam saygı üzerine kurulu barıĢ ve güvenlik ortamının ve uygulanabilir insan hakları belgelerine riayet edilmesinin, özellikle silahlı çatıĢma ve yabancı iĢgali halinde engellilerin tam korunması için vazgeçilmez olduğunu aklında tutarak, (v) Fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel çevreye, sağlık ve eğitim hizmetlerine, bilgiye ve iletiĢime eriĢimin engellilerin tüm insan haklarından ve temel özgürlüklerden tam yararlanmasını sağlamadaki önemini kabul ederek, (w) Bireyin, diğer bireylere ve ait olduğu topluma karĢı görevleri bulunduğunun ve bu bireyin, Uluslararası Ġnsan Hakları Manzumesi’nde tanınan hakların güçlendirilmesi ve bu haklara riayet edilmesi için çaba gösterme yükümlülüğü altında olduğunun farkında olarak, (x) Engellilerin haklarını ve onurunu güçlendiren ve koruyan kapsamlı bir uluslararası sözleĢmenin engellilerin ağır sosyal dezavantajlarının ortadan kaldırılmasına ve onların medeni, siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel ortamlara eĢit fırsatlarla katılımının teĢvik edilmesine, hem geliĢen hem de geliĢmekte olan ülkelerde önemli bir katkı sağlayacağına ikna olarak, (y) Engellinin toplumun doğal ve temel birimi olduğuna ve toplum ve devlet tarafından korunmaya hakkı olduğuna ve engellilerin ve aile üyelerinin, engellilerin haklarını tam ve eĢit kullanabilmesini sağlamak için gerekli korumayı ve desteği almaları gerektiğine ikna olarak
AĢağıdaki hükümler üzerinde anlaĢmıĢlardır:
1. MADDE - AMAÇ Bu SözleĢme’nin amacı, engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eĢit Ģekilde yararlanmasını teĢvik etmek, korumak ve sağlamak ve doğuĢtan sahip oldukları onura saygıyı güçlendirmektir. Engelli kiĢiler, çeĢitli engellerle karĢılaĢmaları halinde diğerleriyle eĢit bir Ģekilde topluma tam ve etkili Ģekilde katılmalarını engelleyen uzun süreli fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal sakatlığı olan kiĢilerdir.
MADDE 2 - TANIMLAR
Bu SözleĢme’nin amaçları açısından;
”ĠletiĢim”, eriĢilebilir bilgi ve iletiĢim teknolojisi dahil dilleri, metin gösterimini, Braille alfabesi kullanarak ve dokunarak iletiĢimi, büyük harflerle baskıyı, yazılı, iĢitsel ve eriĢilebilir çoklu medyayı, sade dili, insan okuyucusunu, beden dilini, diğer tür ve biçemdeki ve farklı araçlarla gerçekleĢen iletiĢimi içermektedir. “Dil” sözlü dili, iĢaret dilini ve sözlü olmayan diğer dilleri kapsar
“Engelliğe dayalı ayrımcılık” siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya baĢka herhangi bir alandaki tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin diğerleri ile eĢit bir Ģekilde kullanılması veya bunlardan yararlanılması imkanını ortadan kaldıran veya bunu engelleyen her türlü ayrımın, dıĢlamanın veya kısıtlamanın engelliğe dayalı olarak yapılmasıdır. Engelliliğe dayalı ayrımcılık, makul uyumlaĢtırmanın yapılmaması dahil her türlü ayrımcılığı kapsar.
“Makul uyumlaĢtırma”, engellilerin tüm insan haklarını ve temel özgürlüklerini diğerleriyle eĢit Ģekilde kullanmasını veya bunlardan yararlanmasını sağlamak üzere somut durumda ihtiyaç duyulan, ölçüsüz veya aĢırı bir yük getirmeyen, gerekli ve uygun değiĢiklik ve uyarlamaları ifade eder.
“Evrensel tasarım” ve “kapsayıcı tasarım”, ürünlerin, çevrenin, programların ve hizmetlerin özel bir tasarıma veya uyarlanmaya gerek duyulmaksızın, mümkün olduğunca herkes tarafından kullanılabileceği Ģekilde tasarlanmasıdır. Evrensel tasarım” ve “kapsayıcı tasarım”, gerek duyulduğu takdirde özel engelli grupları için yardımcı cihazların tasarımını da kapsamaktadır.
MADDE 3- GENEL ĠLKELERBu SözleĢme’nin ilkeleri Ģunlardır: (a) Kendi seçimlerini yapma özgürlükleri ve bağımsızlıkları da dahil olmak üzere, kiĢilerin doğuĢtan sahip oldukları onura ve bireysel özerkliklerine saygı gösterilmesi; (b) Ayrımcılık yapılmaması; (c) Topluma tam ve etkili katılım ve dahil olma; (d) Farklılıklara saygı gösterilmesi ve engelliliğin insan çeĢitliliğinin ve insanlığın bir parçası olarak kabul edilmesi; (e) Fırsat eĢitliği; (f) EriĢilebilirlik; (g) Kadın ve erkek arasında eĢitlik; (h) Engelli çocukların geliĢen kapasitelerine saygı duyulması ve engelli çocukların kendi kimliklerini koruyabilmeleri için haklarına saygı duyulması.
MADDE 4- GENEL YÜKÜMLÜLÜKLER
1. Taraf Devletler, engelliliğe dayalı herhangi bir ayrımcılık yapılmaksızın bütün engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin tam olarak hayata geçirilmesini sağlama ve hak ve özgürlükleri güçlendirme sorumluluğu altındadır. Bu amaçla, taraf Devletler Ģunları taahhüt etmektedir: (a) Bu SözleĢme’de tanınan hakların uygulanması için gerekli tüm yasal, idari ve diğer tedbirleri almayı;
(b) Engelliler aleyhinde ayrımcılık teĢkil eden yürürlükteki hukuk kurallarını, düzenlemeleri, gelenekleri ve uygulamaları değiĢtirmek veya ortadan kaldırmak için gerekli olan, yasama faaliyetleri dahil uygun tüm tedbirleri almayı; (c) Tüm politika ve programlarda engellilerin insan haklarının korunmasını ve güçlendirilmesini dikkate almayı; (d) Bu SözleĢmeyle bağdaĢmayan herhangi bir eylemde veya uygulamada bulunmaktan kaçınmayı ve kamu otoritelerinin ve kurumlarının bu SözleĢme’ye uygun davranmalarını sağlamayı; (e) Herhangi bir kiĢi, örgüt veya özel teĢebbüs tarafından engelliliğe dayalı ayrımcılık yapılmasını bertaraf etmek için uygun tüm tedbirleri almayı; (f) Standartlar ve kılavuz ilkelerin geliĢtirilmesinde evrensel tasarımdan yararlanılması ve engellilerin özel ihtiyaçlarını karĢılamak üzere evrensel olarak tasarlanmıĢ ve mümkün olduğu ölçüde asgari değiĢikliği ve az maliyeti gerektiren ürünlerin, hizmetlerin, ekipmanın ve tesislerin araĢtırılmasını, geliĢtirilmesini, mevcudiyetini ve kullanılabilirliğini sağlamayı veya desteklemeyi; (g) Maliyeti karĢılanabilir teknolojilere öncelik vererek, bilgi ve iletiĢim teknolojileri, harekete yardımcı araçlar, yardımcı teknolojiler dahil engellilere uygun yeni teknolojilerin araĢtırılmasını, geliĢtirilmesini, mevcudiyetini ve kullanılabilirliğini sağlamayı veya desteklemeyi; (h) Engellilere yeni teknolojiler dahil harekete yardımcı araçlara, yardımcı teknolojilere ve beraberinde yardımcı, destekleyici hizmetlere ve tesislere iliĢkin eriĢilebilir bilginin sağlanması, (i) Engellilerle çalıĢan profesyonellerin ve personelin bu SözleĢme’de tanınan haklara iliĢkin eğitiminin güçlendirilmesi ve böylelikle bu haklarla güvence altına alınan desteğin ve hizmetlerin daha iyi sağlanması;
2. Ekonomik, sosyal ve kültürel haklara iliĢkin olarak her taraf Devlet, kaynakları ölçüsünde azami tedbirler almayı ve gerektiğinde uluslararası iĢbirliği çerçevesinde, bu haklardan tam yararlanmanın aĢamalı olarak sağlanması için, bu SözleĢme’de yer alan ve uluslararası hukuka göre derhal uygulanabilen yükümlülükleri yerine getirmeyi taahhüt eder.
3. Taraf Devletler, bu SözleĢme’yi yürürlüğe koyacak yasaların ve politikaların geliĢimi ve uygulanmasında ve engellilere iliĢkin diğer karar alma süreçlerinde, engelli çocuklar dahil engellilere onları temsil eden örgütler aracılığıyla sık sık danıĢacaklar ve onları etkin bir Ģekilde sürece dahil edeceklerdir.
4. Bu SözleĢme’deki hiçbir hüküm, engellilerin haklarının sağlanması bakımından daha elveriĢli olan ve taraf Devlet’in yasalarında veya Devlet için yürürlükte bulunan uluslararası hukuk kurallarında bulunan hükümleri etkilemeyecektir.
Taraf Devletlerden herhangi birinin, hukuka, sözleĢmelere, hukuki düzenlemelere, geleneğe uygun olarak tanınmıĢ veya yürürlüğe girmiĢ temel insan haklarından herhangi birini, mevcut SözleĢme’nin bu hakları tanımadığı veya daha dar kapsamlı olarak tanıdığı gerekçesiyle kısıtlaması veya kısmen değiĢtirmesi mümkün değildir.
5. Bu SözleĢme’nin hükümleri, herhangi bir kısıtlamaya veya istisnaya tabi olmaksızın federal devletlerin bütün bölgelerinde uygulanacaktır.
MADDE 5- EġĠTLĠK VE AYRIMCILIK YASAĞI
1. Taraf Devletler, herkesin hukuk önünde eĢit olduğunu ve ayrımcılığa uğramaksızın herkesin hukuk tarafından eĢit korunmaya ve hukuktan eĢit yararlanmaya hakkı olduğunu kabul eder.
2. Taraf Devletler, engelliliğe dayalı her türlü ayrımcılığı yasaklayacak ve engellilerin herhangi bir nedene dayalı ayrımcılığa karĢı eĢit ve etkili Ģekilde korunmasını güvence altına alacaktır.
3. Taraf Devletler, eĢitliği sağlamak ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak üzere engellilere yönelik makul uyumlaĢtırmanın yapılması için gerekli tüm adımları atacaktır. 4. Engellilerin fiili eĢitliğini hızlandırmak veya sağlamak için gerekli özel tedbirler, bu SözleĢme bakımından ayrımcılık sayılmayacaktır.
MADDE 6- ENGELLĠ KADINLAR
1. Taraf Devletler, engelli kadın ve kız çocuklarının birden fazla nedene dayalı ayrımcılığa maruz kaldığını kabul eder ve bu bakımdan tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eĢit yararlanmalarını sağlamaya yönelik tedbirleri alırlar.
2. Taraf Devletler, kadınların tam geliĢimini, ilerlemesini ve güçlenmesini ve bu SözleĢme’de belirtilen insan hak ve temel özgürlüklerini kullanmalarını ve bunlardan yararlanmalarını sağlamak için tüm gerekli tedbirleri alacaktır.
MADDE 7- ENGELLĠ ÇOCUKLAR
1. Taraf Devletler, engelli çocukların diğer çocuklarla eĢit bir Ģekilde tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam olarak yararlanmasını sağlamak için gerekli tüm tedbirleri alacaktır.
2. Engelli çocuklarla ilgili tüm eylemlerde, çocuğun üstün yararının gözetilmesine öncelik verilecektir.
3. Taraf Devletler, engelli çocukların diğer çocuklarla eĢit bir Ģekilde kendilerini etkileyen her konuda görüĢlerini serbestçe ifade etme hakkına sahip olmasını, yaĢlarına ve olgunluk seviyelerine göre görüĢlerine önem verilmesini ve bu hakkın tanınması için engellerinin çeĢidine ve yaĢlarına uygun destek sunulmasını sağlayacaktır.
MADDE 8- BĠLĠNÇ YÜKSELTME
1. Taraf Devletler, (aĢağıdaki amaçları gerçekleĢtirmek için) acil, etkili ve uygun tedbirler almayı taahhüt ederler. (a) Aile dahil, toplumun her kesiminde engellilere iliĢkin bilinç yükseltmek ve haklarına ve onurlarına saygı duyulmasını teĢvik etmek; (b) YaĢamın her alanında, engellilere yönelik, kliĢelerle, önyargılarla, zarar verici uygulamalarla, cinsiyet ve yaĢ temelli ayrımcı davranıĢlarla mücadele etmek; (c) Engellilerin kapasiteleri ve katkıları hakkındaki farkındalık yaratmak.
2. Bu amaca yönelik tedbirler aĢağıdakileri içermektedir: (a) Toplumda bilinç yaratmaya yönelik etkili kampanyalarının tasarlanması, baĢlatılması ve sürdürülmesi: (i) Engellilerin haklarının kabuledilebilirliği konusunda toplumun eğitilmesi;
(ii) Engellilere yönelik olumlu yaklaĢımların ve sosyal farkındalığın güçlendirilmesi; (iii) Engellilerin becerilerinin, meziyetlerinin, yeteneklerinin iĢyerlerine ve iĢ piyasasına katkılarının tanınmasını teĢvik etmek; (b) Erken yaĢtan itibaren tüm çocuklar dahil olmak üzere eğitim sisteminin tüm aĢamalarında engellilerin insan haklarına saygıyla yaklaĢılmasını teĢvik etmek; (c) Engellilerin tüm medya organlarında, bu SözleĢme’nin amacına uygun bir yaklaĢımla tasvir edilmesini cesaretlendirmek; (d) Engellilere ve haklarına iliĢkin bilinçlendirici eğitim programlarının teĢvik edilmesi.
MADDE 9- ERĠġEBĠLĠRLĠK 1. Taraf Devletler, engellilerin bağımsız yaĢamalarının ve toplumun tüm alanlarına tam katılımının sağlanması ve engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde fiziksel çevreye, ulaĢıma, bilgi ve iletiĢim teknolojisi ve sistemi dahil bilgiye ve iletiĢime, hem kırsal hem de kentsel bölgelerde halka açık olan veya halka sunulan diğer tesislere ve hizmetlere eriĢiminin sağlanması için uygun tedbirleri almalıdır. Bu tedbirler eriĢime yönelik engellerin tespitini ve ortadan kaldırılmasını da içermelidir. Bu tedbirler aĢağıda belirtilen yerler ve hizmetler bakımından da geçerlidir: (a) Binalar, yollar, ulaĢım araçları ve okullar, evler, sağlık tesisleri ve iĢyerleri dahil diğer kapalı ve açık tesisler; (b) Elektronik hizmetler ve acil hizmetler de dahil olmak üzere, bilgi ve iletiĢim araçları ve diğer hizmetler. 2. Taraf Devletler, ayrıca aĢağıdakileri gerçekleĢtirmek için uygun tedbirler almalıdır: (a) Kamuya açık olan veya kamuya sunulan tesis ve hizmetlere eriĢime iliĢkin asgari standart ve kılavuz ilkeler geliĢtirmek, ilan etmek ve bunların uygulanmasını izlemek; (b) Kamuya açık tesisleri iĢleten veya kamuya hizmet sunan özel teĢebbüslerin, engellilerin eriĢebilirliğini her açıdan dikkate almalarını sağlamak; (c) Engellilerin karĢılaĢtığı eriĢim sorunlarına yönelik olarak ilgili kiĢileri eğitmek; (d) Kamuya açık binalarda ve diğer tesislerde Braille ve anlaĢılması kolay formda iĢaretleme sağlamak; (e) Kamuya açık binalara ve tesislere eriĢimi kolaylaĢtırmak için rehberler, okuyucular ve profesyonel iĢaret dili tercümanları dahil çeĢitli canlı yardımları ve vasıtaları sağlamak; (f) Engellilerin bilgiye eriĢimini sağlamak için, onlara uygun yollarla yardım ve destek sunulmasını teĢvik etmek; (g) Engellilerin internet dahil olmak üzere yeni bilgi ve iletiĢim teknolojilerine ve sistemlerine eriĢimini teĢvik etmek; (h) EriĢilebilir bilgi ve iletiĢim teknolojileri ve sistemlerinin tasarımını, geliĢtirilmesini ve dağıtılmasını ilk aĢamadan baĢlayarak teĢvik etmek ve böylelikle bu teknoloji ve sistemlere asgari maliyetle ulaĢılabilmesini sağlamak.
MADDE 10- YAġAMA HAKKI
Taraf devletler, her insanın doğuĢtan gelen yaĢama hakkına sahip olduğunu yeniden onaylamaktadır ve engellilerin bu haktan etkili ve diğerleriyle eĢit bir Ģekilde yararlanmalarını sağlayacak gerekli tüm tedbirleri almalıdır.
MADDE 11- RĠSK DURUMLARI VE ĠNSANĠ AÇIDAN ACĠL DURUMLAR
Taraf Devletler, silahlı çatıĢma halleri, insani açıdan acil durumlar ve doğal afetler dahil risk durumlarında engellilerin korunmasını ve güvenliğini sağlamak için insancıl hukuk ve
uluslararası insan hakları hukuku dahil uluslararası hukuk çerçevesindeki yükümlülüklerini yerine getirmek için gerekli tüm tedbirleri almalıdır.
MADDE 12- YASA ÖNÜNDE EġĠT TANINMA
1. Taraf Devletler, engellilerin bulundukları her yerde kiĢi olarak tanınma hakkı olduğunu yeniden onaylamaktadır.
2. Taraf Devletler, engellilerin yaĢamın tüm alanlarında diğerleriyle eĢit bir Ģekilde hak ehliyetine sahip olduğunu kabul eder.
3. Taraf Devletler, engellilerin hak ehliyetlerini kullanırken gereksinim duyabilecekleri desteği alabilmeleri için uygun tedbirleri almalıdır.
4. Taraf Devletler, hak ehliyetinin kullanılmasına iliĢkin tüm tedbirlerin, uluslararası insan hakları hukukuna uygun Ģekilde istismarı önleyici uygun ve etkili güvenceler sağlamasını garanti etmelidir. Söz konusu güvenceler, hak ehliyetinin kullanılmasına iliĢkin tedbirlerin kiĢinin haklarına, iradesine ve tercihlerine saygılı olmasını, çıkar çatıĢmasından bağımsız olmasını, kiĢinin iradesine haksız bir müdahalede bulunmamasını, kiĢinin koĢulları bakımından ölçülü olmasını ve bu koĢulları gözetmesini, mümkün olan en kısa sure için uygulanmasını, yetkili, bağımsız ve tarafsız bir merci veya yargı organı tarafından sürekli olarak gözden geçirilmesini sağlamalıdır. Bu güvenceler, söz konusu tedbirlerin kiĢinin haklarını ve çıkarlarını etkilediği derecede ölçülü olmalıdır.
5. Taraf Devletler, bu maddenin hükümleri çerçevesinde, engellilerin mülk edinme veya mirasa hak kazanma, mali iĢlerini kontrol etme ve banka kredilerine, ipoteklere ve diğer mali kredilere eriĢim bakımından eĢit haklara sahip olmasını sağlamak için uygun ve etkili tüm tedbirleri almalı ve engellilerin mülklerinden keyfi olarak mahrum bırakılmamasını sağlamalıdır.
MADDE 13- ADALETE ERĠġĠM
1. Taraf Devletler, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde adalete etkili eriĢimini sağlamalıdır. Bunun için usuli ve yaĢa uygun uyumlaĢtırmalar yapılmalı ve soruĢturma ve diğer hazırlık aĢamaları dahil tüm hukuki iĢlemlerde tanıklık etmeleri dahil doğrudan ve dolaylı olarak katılımları kolaylaĢtırılmalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilerin adalete etkili bir Ģekilde eriĢimini sağlamayı kolaylaĢtırmak için, polis ve cezaevi personeli dahil adalet sistemi içerisinde çalıĢanların gerekli eğitimi almalarını sağlamalıdır.
MADDE 14 - KĠġĠ ÖZGÜRLÜĞÜ VE GÜVENLĠĞĠ
1. Taraf Devletler, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde aĢağıdaki haklardan yararlanmasını sağlayacaktır: (a) KiĢi özgürlüğü ve güvenliği hakkından yararlanma hakkı; (b) Özgürlüklerinden hukuka aykırı veya keyfi bir Ģekilde mahrum bırakılmamaları, özgürlüğün kısıtlandığı hallerin hukuka dayalı olması ve engelliliğin, hiçbir koĢulda özgürlüğün kısıtlanmasının gerekçesi olarak gösterilmemesi.
2. Taraf Devletler, engelliler eğer herhangi bir süreç sonunda özgürlüklerinden mahrum edildiyse; bunun diğerleriyle eĢit bir Ģekilde yapılmasını; uluslararası insan hakları hukukuna uygun olarak engellilerin güvencelere sahip olmasını ve engellilerin, makul uyumlaĢtırmaya iliĢkin hükümler dahil olmak üzere SözleĢme’nin hedeflerine ve ilkelerine uygun muamele görmesini sağlamalıdır.
MADDE 15- ĠġKENCEYE VEYA ZALĠMANE, ĠNSANLIK DIġI VEYA AġAĞILAYICI MUAMELEYE VEYA CEZAYA MARUZ KALMAMAK
1. Hiç kimse, iĢkenceye veya zalimane, insanlıkdıĢı veya aĢağılayıcı muameleye veya cezaya maruz kalmamalıdır. Özellikle, hiç kimse rızası alınmaksızın tıbbi veya bilimsel deneye tabi tutulmamalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilerin iĢkenceye veya zalimane, insanlıkdıĢı veya aĢağılayıcı muameleye veya cezaya karĢı diğerleriyle eĢit bir Ģekilde korunmasını sağlamak için, etkili tüm yasal, idari, yargısal ve diğer tedbirleri almalıdır.
MADDE 16- SÖMÜRÜYE, ġĠDDETE VE ĠSTĠSMARA MARUZ KALMAMAK
1. Taraf Devletler, engellileri evin içinde ve dıĢında sömürünün, Ģiddetin ve istismarın bunların cinsiyete yönelmiĢ hali dahil her biçiminden korumak için uygun tüm yasal, idari, sosyal, eğitsel ve diğer tedbirleri almalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilere, ailelerine, onların bakımını sağlayanlara cinsiyete ve yaĢa uygun yardım ve destek sağlayarak, sömürü, Ģiddet ve istismar vakalarının nasıl önleneceğine, tespit edileceğine ve bildirileceğine dair bilgi ve eğitim vererek sömürünün, Ģiddetin ve istismarın her biçimini önleyici uygun tüm tedbirleri almalıdır. Taraf Devletler, koruma hizmetlerinin yaĢ, cinsiyet ve engellilik konularına duyarlı olmalarını sağlamalıdır.
3. Taraf Devletler, sömürünün, Ģiddetin ve istismarın her biçimini önlemek için engellilere hizmet etmeye yönelik tüm tesislerin ve programların bağımsız merciler tarafından etkili bir Ģekilde denetlenmesini sağlamalıdır.
4. Taraf Devletler, koruyucu hizmetlerin sunulması sırasında gerçekleĢenler dahil olmak üzere, sömürünün, Ģiddetin veya istismarın herhangi bir biçiminin mağduru olan engellilerin fiziksel, zihinsel ve psikolojik olarak iyileĢmesi, rehabilitasyonu ve sosyal açıdan yeniden bütünleĢmesini sağlayıcı uygun tüm tedbirleri almalıdır.Söz konusu iyileĢme ve yeniden bütünleĢme kiĢinin sağlığına, öz saygısına, onuruna, özerkliğine kavuĢmasını sağlamalı ve yaĢa ve cinsiyete iliĢkin özel ihtiyaçlarını dikkate almalıdır.
5. Taraf Devletler, engellilere karĢı sömürü, Ģiddet ve istismar vakalarının teĢhisini, soruĢturulmasını ve gerekli hallerde kovuĢturulmasını sağlamak için kadın ve çocuk merkezli yasa ve politikalar dahil etkili yasa ve politikaları yürürlüğe koymalıdır.
MADDE 17- KĠġĠNĠN BÜTÜNLÜĞÜNÜN KORUNMASI Engelli her kiĢi, beden ve ruh bütünlüğüne diğerleriyle eĢit bir Ģekilde saygı duyulması hakkına sahiptir.
MADDE 18- SEYAHAT ÖZGÜRLÜĞÜ VE UYRUKLUK
1. Taraf Devletler, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde seyahat ve ikametgahını seçme özgürlüğüne ve uyrukluk hakkına sahip olduğunu kabul etmeli; ve engellilerin aĢağıdaki haklarını sağlamalıdır. (a) Uyrukluk kazanma ve değiĢtirme hakkının olması ve keyfi olarak veya engelli olması nedeniyle uyrukluktan mahrum bırakılmaması; (b) KiĢinin engelli olması nedeniyle uyrukluğuna veya kimliğine iliĢkin diğer belgeleri elde etme, bu belgelere sahip olma ve bu belgeleri kullanma veya seyahat özgürlüğünden yararlanmasını kolaylaĢtırmak için gerekli olabilecek göçmenlik iĢlemleri gibi süreçlerden yararlanma olanağından mahrum bırakılmaması; (c) Kendi ülkesi dahil herhangi bir ülkeden ayrılma özgürlüğünün olması; (d) Kendi ülkesine girme hakkından engelli olmasına dayanılarak veya keyfi olarak mahrum bırakılmaması.
2. Engelli çocuklar doğum sonrasında derhal nüfusa kaydedilmeli ve doğuĢtan isim edinme, uyrukluk kazanma ve mümkün olduğu ölçüde kendi ebeveynlerini bilme ve onlar tarafından bakılma hakkına sahip olmalıdır.
MADDE 19- BAĞIMSIZ YAġAMA VE TOPLUMA DAHĠL OLMABu SözleĢmeye taraf Devletler, tüm engellilerin diğerleriyle eĢit seçeneklere sahip olarak toplum içinde yaĢama hakkına sahip olduğunu kabul etmektedir ve engellilerin bu haktan tam olarak yararlanmalarını ve topluma tam dahil olmalarını ve katılmalarını kolaylaĢtırmak için etkili ve gerekli tedbirleri almalıdır. Bunun için aĢağıda belirtilenler sağlanacaktır:
(a) Engelliler, diğerleriyle eĢit bir Ģekilde ikametgahlarını ve nerede ve kiminle yaĢayacaklarını seçme imkanına sahiptirler ve özel bir yaĢama düzenine zorlanamazlar; (b) Engellilerin, kiĢisel destek dahil olmak üzere, toplum içinde yaĢamak ve topluma dahil olmak için ihtiyaç duydukları, konut içi, kurum içi ve diğer toplumsal destek hizmetlerine eriĢimi sağlanmalı ve engellilerin toplumdan tecriti ve ayrı tutulması önlenmeli; (c) Genel kamuya yönelik hizmet ve tesisler, engellilere eĢit Ģekilde açık olmalı ve ihtiyaçlarına yanıt verebilmelidir.
MADDE 20- KĠġĠSEL HAREKETLĠLĠK
Taraf Devletler, engellilerin imkan dahilinde azami ölçüde bağımsız hareket edebilmesini sağlamak için etkili tedbirler almalıdır. Bu tedbirler aĢağıda belirtilenleri içerir:
(a) Engellilerin istedikleri Ģekilde ve zamanda, karĢılanabilir bir maliyetle hareket edebilmelerini kolaylaĢtırmak; (b) Engellilerin, hareketi kolaylaĢtırıcı kaliteli araç ve gerece, yardımcı teknolojilere, yardım sunan insanlara ve araçlara, karĢılanabilir bir maliyetle eriĢiminin kolaylaĢtırılması; (c) Engellilere ve engellilerle çalıĢan uzman personele, engellilerin hareket becerilerini geliĢtirmeleri konusunda eğitim verilmesi; (d) Harekete yardımcı araç ve gereçleri, yardımcı teknolojileri üretenlerin, engellilerin her türlü ihtiyacını dikkate almaları hususunda teĢvik etme.
MADDE 21- DÜġÜNCE VE ĠFADE ÖZGÜRLÜĞÜ VE BĠLGĠYE ERĠġĠM
Taraf Devletler, engellilerin bu SözleĢme’nin 2. maddesinde tanımlanmıĢ tüm iletiĢim araçlarını tercihlerine bağlı olarak kullanabilmesi, bilgi ve fikirleri araĢtırma, alma ve verme
özgürlüğü dahil düĢünce ve ifade özgürlüğünden diğerleriyle eĢit bir Ģekilde yararlanabilmesi için uygun tüm tedbirleri almalıdır. Bu tedbirler aĢağıdakileri içermelidir:
(a) Kamuya sunulması amaçlanan bilginin engellilerin eriĢebileceği biçimlerde ve farklı engelli gruplarına uygun teknolojilerle, güncel olarak ve ek bir bedel alınmaksızın sunulması;
(b) Engellilerin resmi temaslarda iĢaret dillerini, Braille alfabesini, beden dilini ve tercih ettikleri diğer tüm eriĢilebilir iletiĢim araçlarını ve biçimlerini kullanmalarının kabul edilmesi ve kolaylaĢtırılması; (c) Kamuya açık hizmet sunan özel kuruluĢların, internet dahil olmak üzere, engellilerin eriĢilebileceği ve kullanılabileceği biçimde bilgi ve hizmet sunmalarının teĢvik edilmesi; (d) Ġnternet aracılığıyla bilgi sunanlar dahil olmak üzere, kitle iletiĢim hizmeti sunan kurumların, hizmetlerini engellilerin eriĢebileceği Ģekillerde sunmalarını teĢvik etmek. (e) ĠĢaret dilinin kullanılmasının tanınması ve teĢvik edilmesi.
MADDE 22- ÖZEL HAYATA SAYGI
1. Ġkametgahı ve yaĢama biçimi ne olursa olsun, hiçbir engellinin özel hayatına, ailesine, konutuna, haberleĢmesine ve diğer tür iletiĢimine keyfi veya hukuka aykırı Ģekilde müdahale edilemez ve Ģeref ve haysiyeti aleyhine hukuka aykırı saldırılarda bulunulamaz. Engellilerin, sözkonusu müdahale veya saldırılardan hukuken korunma hakkı vardır.
2. Taraf Devletler, engellilerin kiĢisel, sağlık ve rehabilitasyon bilgilerinin gizliliğini diğerleri ile eĢit bir Ģekilde korumalıdır.
MADDE 23- KONUTA VE AĠLE HAYATINA SAYGI
1. Taraf Devletler, evlilik, aile, ebeveynlik ve özel iliĢkilere dair meselelerde, engellilere karĢı ayrımcılığı ortadan kaldırmak için etkili ve uygun tedbirleri, engellilerin diğerleriyle eĢit olduğunu gözeterek almalıdır. Bu çerçevede, aĢağıda belirtilenleri sağlamalıdır: (a) Evlenme yaĢına gelmiĢ engellilerin evlenme ve aile kurma hakkının tanınması ve bu hakkın evlenmek isteyen eĢlerin serbest iradeleri ve rızaları doğrultusunda kullanılması; (b) Engellilerin çocuklarının sayısına ve aralığına serbestçe ve sorumluluğunu taĢıyarak karar verme hakkının ve yaĢlarına uygun bilgiye, üreme ve aile planlaması eğitimine eriĢim hakkının tanınması ve bu haklarını kullanmaları için gereken araçların oluĢturulması; (c) Çocuklar dahil engelliler diğerleriyle eĢit bir Ģekilde doğurganlıklarından mahrum bırakılmayacaktır.
2. Taraf Devletler, velayet, vesayet, kayyımlık, evlat edinme veya ulusal mevzuatta bu kavramların benzerlerinin yer aldığı kurumlar hususunda - her durumda çocukların yararlarının üstün tutulması Ģartıyla - engellilerin hakları ve sorumluluklarını güvence altına almalıdır. Engelliler çocuklarının bakım sorumluluklarını yerine getirirken, taraf Devletler uygun desteği sunmalıdır.
3. Taraf Devletler, engelli çocukların aile yaĢamına iliĢkin olarak diğerleriyle eĢit haklara sahip olmasını sağlamalıdır. Taraf Devletler, bu hakların hayata geçirilmesi ve engelli çocukların saklanmasını, terk edilmesini, ihmal edilmesini ve ayrı tutulmasını önlemek üzere, engelli çocuklara ve ailelerine erken bir zamanda, kapsamlı bilgi, hizmet ve destek sunmalıdırlar.
4. Taraf Devletler, bir çocuğun ailesinin istemine aykırı olarak ailesinden ayırılmamasını sağlamalıdır. Bunun istisnası, yetkili makamların yargısal bir denetime tabi olmak kaydıyla çocuğun ailesinden ayırılmasının gerekli olduğuna, uygulanan yasa ve usuller uyarınca, çocuğun üstün yararı gereğince karar vermesidir. Hiç bir koĢulda, çocuğun veya anne ve babasından birinin engelli olması nedeniyle çocuk anne ve babasından ayrı tutulamaz.
5. Taraf Devletler, engelli çocuğun çekirdek ailesinin çocuğa bakamaması halinde, çocuğa geniĢ anlamda aile üyeleri, bunun mümkün olmadığı takdirde aile ortamını sağlayacak bir sosyal çevrede alternatif bakım sağlanması için her türlü çabayı göstermeyi taahhüt etmelidir.
MADDE 24- EĞĠTĠM
1. Taraf Devletler, engellilerin eğitim hakkını tanırlar. Taraf Devletler, bu hakkın fırsat eĢitliği temelinde ve ayrımcılık yapılmaksızın sağlanması için, eğitim sisteminin her seviyede engellileri de içine almasını ve ömür boyu öğrenim imkanı sağlamalıdır. Bunun için aĢağıdaki hedefler gözetilmelidir: (a) Ġnsan potansiyelinin, onur ve değer duygusunun tam geliĢimi ve insan haklarına, temel özgürlüklere ve insan çeĢitliliğine saygı duyulmasının güçlendirilmesi; (b) Engellilerin kiĢiliklerinin, yeteneklerinin, yaratıcılıklarının ve zihinsel ve fiziksel becerilerinin en üst derecede geliĢiminin sağlanması; (c) Özgür bir toplumda, engellilerin etkili bir Ģekilde katılımlarının sağlanması.
2. Bu hakkın hayata geçirilmesi için taraf Devletler aĢağıda belirtilenleri sağlamalıdır: (a)Engelliler, engelleri nedeniyle genel eğitim sisteminin dıĢında tutulmamalıdır ve engelli çocuklar, engelleri nedeniyle parasız ve zorunlu ilk ve orta öğretimin dıĢında tutulmamalıdır; (b) Engelliler yaĢadıkları çevrede, engellerini gözeterek onları da içine alan, kaliteli, parasız ilk ve orta öğretime diğerleriyle eĢit bir Ģekilde eriĢebilmelidir; (c) Bireylerin ihtiyaçlarına göre makul uyumlaĢtırmanın yapılması; (d) Engellilerin genel eğitimden etkili Ģekilde yararlanabilmeleri için, genel eğitim sistemi içinde ihtiyaç duydukları desteği almaları; (e) Engellilerin eğitime dahil olması hedefine uygun olarak, bireye özgülenmiĢ etkili destekleyici tedbirlerin akademik ve sosyal geliĢimi azamileĢtiren ortamlarda sağlanması.
3. Taraf Devletler, engellilerin toplumun üyeleri olarak eğitime tam ve eĢit katılmalarını kolaylaĢtırmak için yaĢam ve sosyal geliĢim becerilerini edinmelerini sağlamalıdır. Bu amaçla, taraf Devletler aĢağıda belirtilen uygun tedbirleri almalıdır: (a) Braille ve diğer biçemlerdeki yazıların okunmasının öğrenilmesine, beden dilinin, iletiĢimin alternatif araçlarının ve biçimlerinin, yeni çevreye alıĢma ve bu çevrede hareket etme becerilerinin öğrenilmesine ve akran desteği ve rehberlik hizmeti verilmesine yardımcı olunması; (b) ĠĢaret dilinin öğrenilmesine ve sağırların dilsel kimliğinin geliĢimine yardımcı olunması; (c) Kör, sağır veya hem kör hem sağır olanların, özellikle çocukların eğitiminin en uygun dille, iletiĢim araç ve biçimleriyle, onların akademik ve sosyal geliĢimini azamileĢtiren ortamlarda sunulmasını sağlamak.
4. Taraf Devletler, bu hakkın hayata geçmesini sağlamak için, engelli olanlar dahil olmak üzere, iĢaret dilini ve Braille alfabesini bilen öğretmenlerin iĢe alınması ve eğitimin her düzeyinde çalıĢan uzmanların ve personelin eğitilmesi için uygun tedbirler almalıdır. Söz
konusu eğitim, engelliliğeiliĢkin bilincin yükseltilmesini, uygun alternatif iletiĢim araç ve biçimlerinin, destekleyici eğitim tekniklerinin ve materyallerinin kullanılmasını içermelidir.
5. Taraf Devletler, engellilerin genel yüksek okul eğitimine, mesleki eğitime, eriĢkin eğitimine ve ömürboyu süren eğitime ayrımcılığa uğramaksızın diğerleriyle eĢit bir Ģekilde eriĢimini sağlamalıdır. Bu nedenle, taraf Devletler engellilerin ihtiyaçlarına uygun makul uyumlaĢtırmanın yapılmasını sağlamalıdır.
MADDE 25- SAĞLIK
Taraf Devletler, engellilerin engelleri nedeniyle ayrımcılığa uğramaksızın, ulaĢılabilir en yüksek sağlık standardından yararlanma hakkını tanırlar. Taraf Devletler, engellilerin sağlıkla ilgili rehabilitasyon dahil olmak üzere, cinsiyet duyarlılığı olan sağlık hizmetlerine eriĢimini sağlamak için tüm uygun tedbirleri almalıdır.
Taraf Devletler:
(a) Parasız veya karĢılanabilir bir maliyetle sağlanan sağlık bakımı ve programlarının, engellilere baĢka kimselere sağlananlarla aynı kapsamda, kalitede ve standartta sağlanmasını ve bu hizmetlerin cinsel sağlığı ve halk sağlık programlarını içermesini sağlamalıdır; (b) Engellilerin özellikle engelleri nedeniyle gereksinim duyduğu sağlık hizmetleri sağlanmalıdır. Bu sağlık hizmetleri, erken tanı ve mümkünse müdahaleyi, çocuklar ve yaĢlılar arasında dahil olmak üzere, sakatlığın asgariye indirilmesi veya artmasının önlenmesi için tasarlanan hizmetleri kapsamalıdır; (c) Kırsal alanlar dahil olmak üzere, sağlık hizmetleri mümkün olduğu kadar, insanların yaĢadıkları yerlerin yakınına götürülmelidir; (d) Sağlık profesyonellerinin, engellilere sundukları tıbbi bakımın, baĢka kimselere sundukları bakımla aynı kalitede olmasını ve hastaların bağımsız ve aydınlatılmıĢ onamlarına dayanmasını sağlamak amacıyla, diğerleri yanında, eğitim vererek, kamu kurumları ile özel kurumlar tarafından sunulan sağlık bakımının etik standartlarını yayımlayarak engellilerin insan hakları, onuru, özerkliği ve ihtiyaçları hakkında farkındalık yaratırlar; (e) Ulusal mevzuatın sağlık ve yaĢam sigortasını düzenlediği hallerde, engellilerin bu sigortalardan yararlanmaları bakımından ayrımcılık yapılmasını yasaklar ve sigortanın adil ve makul olmasını sağlar; (f) Engelliliğe dayalı olarak sağlık bakımı veya hizmetlerinin sunulmamasını veya yiyecek ve içecek verilmemesini önler.
MADDE 26- HABĠLĠTASYON VE REHABĠLĠTASYON
1. Taraf Devletler, engellilerin azami bağımsızlığını, tam fiziksel, zihinsel, sosyal ve mesleki becerilerini elde etmelerini ve yaĢamın her alanına tam katılmalarını sağlamak için akran desteği dahil etkili ve uygun tedbirler almalıdır. Bu bakımdan, taraf Devletler, özellikle sağlık, istihdam, eğitim ve sosyal hizmetler alanlarında kapsamlı habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetleri sunmalı, mevcut hizmetleri güçlendirmeli ve geniĢletmelidir. Bunun için Ģöyle bir yol izlemelidirler: (a) Habilitasyon ve rehabilitasyon hizmet ve programları mümkün olan en erken evrede baĢlamalıdır ve bireylerin ihtiyaçlarının ve güçlü olduğu yönlerin çoklu disiplinle değerlendirilmesine dayanmalıdır; (b) Engellilerin katılımını ve toplumla bütünleĢmesini destekleyen habilitasyon ve rehabilitasyon hizmet ve programlarına katılmak rızaya dayalıdır ve bu hizmet ve programlar,
kırsal alanlar dahil olmak üzere, engellilerin yaĢadıkları yerlerin mümkün olduğu kadar yakınında sunulur.
2. Taraf Devletler, habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetlerinde çalıĢan profesyoneller ve personel için, sürekli eğitim dahil olmak üzere eğitim programları geliĢtirilmesini destekler.
3. Taraf Devletler, engelliler için hazırlanmıĢ, habilitasyon ve rehabilitasyonla ilgili yardımcı cihazların ve teknolojilerin kullanılırlığını, bunlara iliĢkin bilgiyi ve bunların kullanımını geliĢtirmelidir.
MADDE 27- ÇALIġMA VE ĠSTĠHDAM
1. Taraf Devletler, engellilerin çalıĢma hakkını diğerleriyle eĢit bir Ģekilde tanır; ve bu hak, engellilerin açık, kapsayıcı ve eriĢilebilir nitelikte bir iĢ piyasası ve çalıĢma ortamında, serbestçe seçtikleri bir iĢte hayatlarını kazanmaları fırsatını da içerir. Taraf Devletler, çalıĢırken sakatlananlar dahil tüm engellilerin çalıĢma hakkının hayata geçmesini, yasama tedbirleri dahil uygun tüm tedbirleri alarak, güvence altına almalıdır. Buna ek olarak: (a) ĠĢe alım ve istihdam edilme koĢullarında, istihdam sürerken, kariyer geliĢimi ve sağlıklı ve güvenli çalıĢma koĢulları dahil olmak üzere, istihdama iliĢkin her hususta, engelliliğe dayalı ayrımcılığı yasaklar; (b) Adil ve uygun çalıĢma koĢullarının sağlanmasına iliĢkin olarak, engellilerin hakları diğerleriyle eĢit bir Ģekilde korunmalıdır. Bu, fırsat eĢitliğini, eĢit değerde bir iĢ için engellilere eĢit ücret verilmesini ve tacizden korunma ve mağduriyetin giderilmesi dahil olmak üzere güvenli ve sağlıklı çalıĢma koĢullarını içerir; (c) Engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde iĢ ve sendikal haklarını kullanabilmelerini sağlar; (d) Engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde genel teknik ve mesleki rehberlik programlarına, yerleĢtirme hizmetlerine, meslek içi sürekli eğitime etkili eriĢimini sağlar, (e) ĠĢ piyasasında engellilerin istihdam olanaklarını ve kariyer geliĢimini desteklemek, ve engellilerin iĢ aramasına ve iĢe baĢlamasına, çalıĢmaya devam etmesine ve iĢe geri dönmelerine yardım eder; (f) Serbest çalıĢma, giriĢimcilik, kooperatif kurma ve kendi iĢini kurma konusundaki fırsatları geliĢtirir; (g) Engelli kamu sektöründe istihdam eder; (h) Olumlu eylem programları, teĢvikler ve diğer tedbirleri de içerebilecek uygun politika ve tedbirlerle, engellilerin özel sektörde çalıĢtırılmasını destekler; (i) Engellilerin çalıĢtıkları iĢyelerinde makul uyumlaĢtırmanın yapılmasını sağlar; (j) Engellilerin açık iĢ piyasasında iĢ tecrübesi kazanmasını sağlar; (k) Engelliler için mesleki ve profesyonel rehabilitasyon, iĢe uyum ve çalıĢmaya dönüĢ programları yürütür.
2. Taraf Devletler, engellilerin köle olarak tutulmamalarını sağlamalı ve engellileri zorla çalıĢtırılmaya ve mecburi çalıĢmaya karĢı diğerleriyle eĢit bir Ģekilde korumalıdır.
MADDE 28- YETERLĠ HAYAT STANDARDI VE SOSYAL KORUNMA
1. Taraf Devletler, engellilerin yeterli yiyecek, giysi ve barınma dahil kendileri ve aileleri için yeterli yaĢam standardı hakkını ve yaĢam koĢullarının sürekli olarak iyileĢtirilmesi hakkını tanır ve bu hakkın engelli olmaları nedeniyle ayrımcılığa uğramaksızın tanınmasını temin etmek için gerekli adımları atmalıdır.
2. Taraf Devletler, engellilerin sosyal korunma ve engelliliğe dayalı ayrımcılığa uğramadan bu haktan yararlanma hakkını tanır ve aĢağıda belirtilen tedbirler dahil bu hakkın tanınmasını temin etmek ve geliĢtirmek için gerekli adımları atmalıdır: (a) Engellilerin temiz su hizmetlerine eĢit eriĢimini sağlamak ve uygun ve bedeli ödenebilir hizmetlere, araç ve gerece ve engelliliğe iliĢkin ihtiyaçlarına iliĢkin diğer yardımlara eriĢimi sağlamak: (b) Özellikle engelli kadın ve kızlar ve engelli yaĢlılar dahil olmak üzere, engellilerin sosyal koruma programlarına ve yoksulluk azaltıcı programlara eriĢimini sağlamak; (c) Yoksulluk koĢullarında yaĢayan engellilerin ve ailelerinin engelliliğe iliĢkin harcamalarında (uygun eğitim, danıĢmanlık, mali yardım ve süreli bakım dahil) devlet yardımına eriĢiminin sağlanması; (d) Engellilerin sosyal konut programlarına eriĢimini sağlamak; (e) Engellilerin emeklilik tazminatı, maaĢı gibi menfaatlere ve programlara eĢit eriĢimini sağlamak.
MADDE 29- SĠYASĠ VE KAMUSAL YAġAMA KATILIM
Taraf Devletler, engellilerin siyasi haklarını ve diğerleriyle eĢit bir Ģekilde bunlardan yararlanma imkanını güvence altına almalı ve aĢağıda belirtilenleri yerine getirmelidir;
(a) Diğerleri yanında aĢağıda belirtilenler yoluyla, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde seçme ve seçilme hakları dahil olmak üzere siyasi ve kamusal yaĢama etkili ve tam katılımını doğrudan veya serbestçe seçilmiĢ temsilciler aracılığıyla sağlamak; (i) Seçim usullerinin, tesislerinin, materyallerinin uygun, eriĢilebilir ve anlaĢılması ve kullanılması kolay olmasını sağlayarak; (ii) Engellilerin sindirilmeden seçimlerde ve halk referandumlarında gizli oy kullanmaları ve aday olma ve etkin bir Ģekilde bir mevkiide görev alma, devletin tüm kademelerinde tüm kamu görevlerini yerine getirme haklarını koruyarak, uygun olduğunda yardımcı ve yeni teknolojilerin kullanılmasını kolaylaĢtırarak; (iii) Engellilerin seçmen olarak tercihlerini özgürce ifade edebilmelerini güvence altına alarak ve bu amaçla, gerektiğinde, talep etmeleri halinde oy kullanırken kendi seçtikleri bir kiĢinin desteğini almalarına izin vererek, (b) Engellilerin ayrımcılığa uğramadan, diğerleriyle eĢit bir Ģekilde, kamu iĢlerinin idaresinde etkin ve tam Ģekilde görev alabilecekleri bir ortamın yaratılması ve aĢağıda belirtilenler dahil olmak üzere, kamu iĢlerine katılımlarının cesaretlendirilmesi: (i) Ülkenin kamusal ve siyasi yaĢamı ile ilgili hükümet dıĢı kuruluĢlara, derneklere ve siyasi partilerin etkinliklerine ve yönetimine katılım; (ii) Engellileri uluslararası, ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde temsil eden engelli örgütlerinin kurulması ve bunlara üyelik.
MADDE 30- KÜLTÜREL YAġAMA, DĠNLENME, EĞLENCE VE SPOR ETKĠNLĠKLERĠNE KATILIM
1. Taraf Devletler, engellilerin diğerleriyle eĢit bir Ģekilde kültürel yaĢama katılım hakkını tanır ve engellilerin aĢağıda belirtilenlerden yararlanmasını sağlamak için gerekli tüm tedbirleri alır: (a) Kültürel materyallerden, onların eriĢilebilir biçimde olanları aracılığıyla yararlanmak; (b) Televizyon programlarına, filmlere, tiyatroya ve diğer kültürel etkinliklere eriĢilebilir biçimlerde eriĢmek;
(c) Tiyatro, müze, sinema, kütüphane ve turistik hizmetler gibi kültürel etkinliklerin yapıldığı veya hizmetlerin sunulduğu yerlere eriĢebilmek ve mümkün olduğu ölçüde ulusal kültür açısından önemli anıtlara ve alanlara eriĢebilmek.
2. Taraf Devletler, engellilerin sadece kendi menfaatleri için değil, toplumu zenginleĢtirmek için yaratıcı, sanatsal ve entelektüel kapasitelerini geliĢtirme ve kullanma imkanına sahip olmalarını sağlayıcı gerekli tedbirleri almalıdır.
3. Taraf Devletler, uluslararası hukuka uygun olarak, fikri mülkiyet haklarını koruyan yasaların, engellilerin kültürel materyallere eriĢimine makul olmayan veya ayrımcılık yaratan bir engel çıkarmaması için tüm uygun tedbirleri almalıdır.
4. Engelliler, diğerleriyle eĢit bir Ģekilde, iĢaret dilleri ve sağır kültürü dahil kendilerinin özel kültürel ve dil kimliklerinin tanınmasına ve desteklenmesi hakkına sahiptir.
5. Taraf Devletler, engellilerin eğlence, dinlenme ve spor etkinliklerine diğerleriyle eĢit bir Ģekilde katılımını sağlamak amacıyla aĢağıda yazılı tedbirleri almalıdır: (a) Engellilerin her seviyedeki genel spor etkinliklerine mümkün olduğunca tam katılımını cesaretlendirmek ve geliĢtirmek; (b) Engellilerin, engelliliğe özgü spor ve eğlence etkinliklerini örgütleme, geliĢtirme ve bu etkinliklere katılma imkanına sahip olmasını sağlama ve bu nedenle, diğerleriyle eĢit bir Ģekilde onlara uygun bilgi ve eğitimin verilmesini ve kaynakların sunulmasını cesaretlendirmek; (c) Engellilerin spor, eğlence yerleri ile turistik alanlara eriĢimini sağlamak; (d) Engelli çocukların, okullardaki etkinlikler dahil oyun, eğlence, dinlenme ve spor etkinliklerine eĢit Ģekilde katılabilmesini sağlamak; (e) Eğlence, turistik, dinlenme ve spor etkinliklerini organize edenlerin sunduğu hizmetlere engellilerin eriĢebilmesini sağlamak.
MADDE 31- ĠSTATĠSTĠK VE VERĠ TOPLAMA
1. Taraf devletler, bu sözleĢmeyi uygulamaları için gerekli politikaları formüle etmeleri ve geliĢtirmelerinde kendilerine yol gösterecek, istatistik veriler ve araĢtırmalar da dahil, uygun bilgileri toplayacaklarını garanti eder. Bu bilgileri toplama ve koruma süreç, (a) Güvenliği ve engellilerin özel yaĢamını korumak açısından, verilerin korunmasına iliĢkin yasal düzenlemeler gibi, yasal olarak oluĢturulmuĢ koruyucu tedbirlere uygun olmalı; (b) Bütün insan haklarını ve istatistikleri korumada uluslar arası düzeyde kabul edilen normlara uygun olmalıdır.
2. Bu maddeye göre toplanan bilgi, sözleĢmenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesi sırasında, taraf ülkelerin kullanımına uygun olmalı ve engellilerin haklarını kullanırken karĢılaĢtıkları engelleri ortaya çıkarmalıdır.
3. Taraf devletler, topladıkları verilerin yayımlanmasını üstlenmeli ve bu verilerin eriĢilebilirliğini sağlayacağını garanti etmelidir.
MADDE 32 - ULUSLAR ARASI ĠġBĠRLĠĞĠ
1. Taraf devletler, uluslar arası iĢbirliğinin ve sözleĢmenin amaç ve yükümlülüklerinin yerine getirilmesi sırasında yapılacak ulusal çalıĢmalara yansıyacak katkısının önemini kabul eder.
Dolayısıyla, devletler, ilgili uluslar arası ve bölgesel örgütler ve öncelikle engelliler alanında çalıĢanlar olmak üzere sivil toplum kuruluĢları arasında iĢbirliğine yönelik etkin tedbirler alacaktır. Bu tedbirler: (a) Uluslar arası iĢbirliği, geliĢtirilen programlar dahil olmak üzere, engellilerin çalıĢmaların dıĢında kalmamasını ve bunların engellilerin eriĢimine uygun olmasını güvence altına alır; (b) Bilgi, deneyim ve eğitim programı gibi konularda görüĢ alıĢ-veriĢi ve paylaĢım dahil olmak üzere kapasite geliĢtirmeyi kolaylaĢtırır ve destekler; (c) AraĢtırma, bilimsel bilgi ve teknik alanlarda iĢbirliğini kolaylaĢtırır; (d) EriĢilebilir ve yardımcı teknolojilere ulaĢmayı ve bunları paylaĢmayı kolaylaĢtıran, söz konusu teknolojilerin transfer edilmesine yardımcı olacak ekonomik ve teknik desteği sağlar.
2. Bu maddenin hükümleri, taraf devletlerden her birinin sorumluluklarını etkilemeden, bu sorumlulukların sözleĢme koĢullarına göre yerine getirilmesine yardımcı olur.
MADDE 33 - ULUSAL UYGULAMA VE DENETĠM
1. Taraf devletler, sözleĢmenin uygulanmasıyla ilgili konular hakkında, devlet teĢkilatı bünyesinde, ulusal örgütlenme sistemlerine göre en az 1 birimi yetkilendirmelidir.
2. Farklı sektörler ve düzeyler arasındaki etkinlikleri kolaylaĢtırıcı bir mekanizma kurulması ya da görevlendirilmesi için devlet bünyesinde görevlendirme yapılmalıdır. Taraf devletler, hukuk ve yönetim sistemlerine bağlı olarak, sözleĢmenin uygulanmasını geliĢtirici, koruyucu ve denetleyici olmak üzere en az 1 mekanizmayı desteklemeli, güçlendirmeli, görevlendirmeli ya da kurmalıdır. Bir kurumu görevlendirir ya da kurarken ulusal düzeyli insan hakları kurumlarının fonksiyonları, statüleri ve prensiplerini de dikkate almalıdır.
3. Öncelikle engelliler alanında çalıĢanlar olmak üzere sivil toplum kuruluĢları ve temsilcileri denetim sürecine dahil olmalıdır.
MADDE 34 - ÖZÜRLÜ HAKLARI KOMĠTESĠ
1. Bu sözleĢmede verilen görevleri yerine getirmek üzere bir özürlü hakları komitesi kurulur.
2. Komite, sözleĢmenin yürürlüğe girmesinden sonra 12 uzmandan oluĢur. 60 devlet daha imzaladıktan sonra, komitenin üye sayısı 6 kiĢi artırılarak 18'e ulaĢılır ve bu rakam maksimum üye sayısı olur.
3. Komite üyeleri; kiĢisel kapasiteleri ölçüsünde çalıĢmalı, ahlaki değerlere bağlı olmalı, sözleĢmenin içerdiği alanlarla ilgili baĢarı ve deneyimleri kabullenerek onlardan yararlanmalıdır. Taraf devletler adaylarını belirlerken bu sözleĢmenin 4. maddesinin 3. bendindeki hükümleri göz önünde bulundurmaları gerektiği hususunda uyarılmalıdır.
4. Taraf devletler, komite üyelerinin seçiminde farklı engel gruplarının temsilinin coğrafi dağılımı, baĢlıca yasal sistemlerin temsil edilmesi, kadın-erkek temsilinin dengeli olması ve engelli uzmanların katılımı konularında adaletli olmalıdır.
5. Komite üyeleri, bu sözleĢmeye taraf devletlerin ulusal toplantılarında belirleyerek gösterdikleri adaylardan oluĢan bir listeden gizli oyla seçilir. Seçimlerde taraf devletlerin 3/2'si hazır bulunmalı, en fazla oyu alan ve temsil edilen devletlerin oylarının mutlak çoğunluğuna ulaĢan kiĢiler seçimi kazanmalıdır.
6. Ġlk seçim, sözleĢmenin yürürlüğe giriĢinden itibaren 6 ay içinde yapılır. BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği, her seçimden en az 4 ay önce taraf devletlere yazı göndererek 2 ay içinde adayları onaylamalarını ister. Genel Sekreterlik, taraf devletlerce gösterilen ve sözleĢmeye uygun olan adayların adlarını alfabetik sıraya göre listeler.
7. Komite üyeleri 4 yıllık bir dönem için seçilir. Üyeler, bir kere daha seçilebilmeye uygun olmalıdır. Ancak, ilk seçimden hemen sonra bu maddenin 5. paragrafında sözü edilen toplantıların baĢkanlarının tamamının oyları ile adları belirlenen 6 üyenin görev süresi, seçimden 2 yıl sonra sona erer.
8. 6 Yeni üyenin seçimi, bu maddenin ilgili hükümlerine göre gerçekleĢtirilen düzenli seçimlerle yapılır.
9. Komite üyelerinden biri ölüm, istifa ya da baĢka herhangi bir nedenle süresi dolmadan görevinden ayrılırsa, temsil ettiği taraf devlet, bu maddenin ilgili hükümlerinde aranan nitelik ve yeterliliklere sahip bir baĢka uzmanı atar. Yeni üye kalan süreyi tamamlar.
10. Komite çalıĢmalarıyla ilgili kurallarını kendisi belirler.
11. Komitenin bu sözleĢmeyle verilen görevlerini etkin olarak yerine getirebilmek için gereksinim duyacağı personel ve diğer ihtiyaçları BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği tarafından sağlanır. Ayrıca, Genel Sekreterlik, komiteye ilk toplantı için bir araya gelmeye davet etmelidir.
12. Bu sözleĢme hükümlerine göre kurulan komitenin üyeleri, genel kurulun kararıyla, BirleĢmiĢ Milletler kaynaklarından bir ücret alır, bu ücretle ilgili konularda genel kurul karar verebilmelidir.
13. Komite üyeleri, BirleĢmiĢ Milletler uzmanlarının "BirleĢmiĢ Milletlerin öncelikleri ve dokunulmazlığı" sözleĢmesinin ilgili bölümlerinde düzenlenen haklarından yararlanabilmeli için Genel Sekreterliğin personeli olarak adlandırılmalıdır.
MADDE 35 - TARAF DEVLETLERĠN RAPORLARI
1. SözleĢmenin yürürlüğe girmesinden 2 yıl sonra, BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği aracılığıyla, taraf devletler komiteye yükümlülüklerini yerine getirmeye dair ulusal düzeyli çalıĢmalarını ve bu dönemde sağlanan geliĢmeleri açıklayan geniĢ kapsamlı birer rapor sunmalıdır.
2. Bundan sonra en az 4 yılda bir olmak üzere komite istediğinde raporlarını sunmalıdırlar.
3. Komite, raporların içeriği için baĢvurulabilecek temel noktaları belirleyebilir.
4. Komiteye ilk geniĢ raporunu sunan bir taraf devletin ikinci raporunun eski bilgileri içermesine gerek yoktur. Taraf devletler, komiteye rapor hazırlarken, açık ve anlaĢılır bir yöntem izlemeli ve bu sözleĢmenin 4. maddesinin 3 paragrafındaki hükümleri göz önünde bulundurmalıdır.
5. Rapor, sözleĢme hükümlerinin istenilen düzeyde yerine getirilmesinin önündeki güçlükleri ve etkenleri de içerebilir.
MADDE 36 - RAPORLARDA GÖZÖNÜNDE TUTULMASI GEREKEN HUSUSLAR
1. Komite, her raporu dikkatle incelemeli, varsa önerilerini ve genel yorumlarını da ekleyerek ilgili devlete geri göndermelidir. Taraf devlet, komitenin belirlediği herhangi bir konu hakkında komiteye yanıt verebilir. Komite, taraf devletlerden, sözleĢmenin yerine getirilmesine iliĢkin daha geniĢ bilgi verilmesini isteyebilir.
2. Komite, bir raporda önemli ölçüde abartı olduğunu fark ederse, ilgili devletten, sözleĢme hükümlerinin yerine getirilmesine yönelik çalıĢmaların, güven temelinde, gözden geçirilmesini isteyebilir. Bunu takip eden 3 ay içinde yeni bir raporun sunulmaması halinde, komite ilgili devleti bir denetime katılmaya davet etmelidir. Raporun zamanında sunulması halinde ise, bu maddenin birinci paragrafının hükümleri uygulanmalıdır.
3. Taraf devletlerin raporlarının eriĢilebilirliği BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği'nce sağlanmalıdır.
4. Kendi ülkelerinde, hakkındaki öneri ve yorumlar da dahil olmak üzere, raporun eriĢilebilirliğini sağlamak taraf devletlerin sorumluluğudur.
5. Bir raporda, herhangi bir rica, teknik araç ya da destek ihtiyacı belirtilmiĢse, komite konu hakkında kendi gözlem ve yorumlarını da ekleyerek, söz konusu raporu BirleĢmiĢ Milletler'in özel ajansları, fonları ve programları ile diğer yetkili birimlere ulaĢtırmalıdır.
MADDE 37 - KOMĠTE VE TARAF DEVLETLERARASINDA ĠġBĠRLĠĞĠ
1. Taraf devletlerin her biri komite ile iĢbirliği yapmalı ve üyelere görevlerini yerine getirmede yardımcı olmalıdır.
2. Taraf devletlerle iliĢkisi çerçevesinde, komite bir devlete, sözleĢmeye uyma noktasında ulusal kapasitesini geliĢtirici sorumluluklar verebilir, bunlar arasında uluslar arası iĢbirliği de olabilir.
MADDE 38 - KOMĠTE VE DĠĞER ORGANLARIN ĠLĠġKĠSĠ
SözleĢme hükümlerinin etkin olarak yerine getirilmesinin güçlendirilmesi ve kapsadığı alanla ilgili uluslar arası iĢbirliğinin teĢvik edilmesi açısından:
1. Özel acentalar ve BirleĢmiĢ Milletler'in diğer organları, sözleĢmenin, kendi çalıĢma alanlarına giren hükümlerinin yerine getirilmesini takip etmek üzere temsilci olarak atanmalıdır. Komite, özel acentaları ve diğer yetkili birimleri, alanlarıyla ilgili hükümlerin nasıl yerine getirileceği hakkında uzman görüĢüne baĢvurmaya çağırabilir. Komite, özel acentalar ve BirleĢmiĢ Milletler'in diğer organlarından, bölgelerinde faaliyet alanlarındaki hükümlerin yerine getirilme durumu ile ilgili rapor sunmalarını isteyebilir.
2. Talimatnamesi doğrultusunda, komite; rapor, kılavuz, öneri ve genel yorumlarında tutarlılığı sağlayabilmek, yetki ve görev alanlarının çatıĢmasından kaçınmak açısından, Ġnsan Hakları Bildirgesi ile oluĢturulan birimlere danıĢmalıdır.
MADDE 39 - KOMĠTENĠN RAPORU
Komite, her 2 yılda bir, faaliyetleri hakkında, Genel Kurul ve Ekonomik Ve Sosyal Kurul'a rapor sunmalı; raporların incelenmesi ve taraf devletlerden alınan bilgiler doğrultusunda ortaya çıkmıĢ öneri ve genel yorumları da içerebilmelidir. Bu öneri ve değerlendirmeler taraf devletlerden birinin raporundan yorumlanabileceği gibi tüm raporlarda da bulunabilir.
MADDE 40 - TARAF DEVLETLER KONFERANSI
1. Taraf devletler, sözleĢme hükümlerinin yerine getirilmesi ile ilgili konuları tartıĢabilmek için, düzenli aralıklarla "Taraf Devletler Konferansı"'nda bir araya gelmelidir.
2. SözleĢmenin yürürlüğe girmesini takip eden 6 ay içinde ilk konferans BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği'nin çağrısıyla toplanmalıdır. Bundan sonraki toplantılar ya 2 yılda bir Genel Sekreterlik tarafından ya da Taraf Devletler Konferansı'nın kararı ile yapılır.
MADDE 41 - YÜRÜTME
SözleĢmenin sekreterya iĢlerini BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği yürütür.
MADDE 42 - ĠMZA
Sunulan sözleĢme, New York'taki BirleĢmiĢ Milletler BaĢkanlığı'nda, tüm devletler ve bölgesel entegrasyon örgütlerinin imzasına açılmıĢtır.
MADDE 43 – BAĞLAYICILIK
Bu sözleĢmenin hükümleri; taraf olan devletleri ve bölgesel entegrasyon örgütlerini bağlar. ĠmzalamamıĢ katılımcı devlet ve bölgesel entegrasyon örgütlerine de açıktır.
MADDE 44 - BÖLGESEL ENTEGRASYON ÖRGÜTLERĠ
1. Bölgesel entegrasyon örgütü; egemen bir devlet tarafından yönetsel bir bölge olarak kurulmuĢ ancak bu sözleĢme ile ilgili konularda yönetim yetkisi bulunan yapıdır. Bu örgütler, sözleĢme kapsamına giren konularda karar yetkisine sahip olduklarını ve gelecekte de bu yetkinin kısıtlanmayacağını bildirir.
2. Bu örgütlerin yetkilerinin kapsamı konusunda taraf devletlerin referansına baĢvurulabilir.
3. Madde 45 paragraf 1, madde 47 paragraf 2 ve 3 açısından bölgesel entegrasyon örgütlerinin herhangi bir enstrüman ortaya koyması gerekmez.
4. Bölgesel entegrasyon örgütleri, taraf devletler konferansında, yetkisi kapsamındaki konular hakkında oy kullanabilir. Oyu, bünyesinde olup bu sözleĢmeye taraf devletlerin oy sayısına eĢittir. Bünyesindeki taraf devletlerden birinin oy kullanması halinde, bu örgütler oy haklarını kullanamazlar.
MADDE 45- YÜRÜRLÜĞE GĠRME
1. Bu sözleĢme 20 tarafın imzalayıp onaylamasından 30 gün sonra yürürlüğe girer. 20 katılımcıdan sonra, sözleĢmeyi imzalayıp onaylayan her bir devlet ya da bölgesel entegrasyon örgütü için 30 gün sonra yürürlük baĢlar.
MADDE 46- KOġULLAR
1. Kapsamı ve amaçları ile ilgili koĢul ileri sürülmesi kabul edilemez ve sözleĢmeyle uyuĢmaz. 2. KoĢullar hiçbir zaman geri çekilemez.
MADDE 47- DEĞĠġĠKLĠKLER
1. Bir taraf devlet sözleĢme üzerinde bir değiĢiklik önerebilir ve bunu BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliğine bildirir. Genel Sekreterlik, öneriyi taraf devletlere bildirerek, tartıĢılıp karara bağlanması için konferansın toplanması hakkındaki görüĢlerini sorar. Bildirimi takip eden 4 ay içinde taraf devletlerin en az 3/1'i konferansın toplanmasından yana görüĢ bildirirse, Genel Sekreterlik taraf devletleri toplantıya davet eder. Bir değiĢikliğin kabul görmesi için hazır bulunan ve oy kullanan taraf devletlerin 3/2'sinin oyunu alması, Genel Sekreterlik tarafından Genel Kurul'a sunulması ve orada onaylanması gerekmektedir. Böylelikle Tüm taraflar için geçerli olur.
2. Bir değiĢiklik, paragraf 1'e göre taraf devletlerin 3/2'sinin kabul edip onaylamasından 30 gün sonra geçerlilik kazanır. Bundan sonra her devlet için kendi imza ve onayını takip eden 302'uncu günde yürürlüğe girer. Bir değiĢiklik, yalnızca onu kabul eden tarafları bağlar.
3. Madde 34, 38, 39 ve 40 ile doğrudan iliĢkili bir değiĢikliğin konferansta oy birliği ile kabul edilmesi halinde taraf devletlerin 3/2'si kabul edip onayladıktan sonraki 30'uncu gün değiĢiklik tüm taraflar için geçerli olur.
MADDE 48- FESHETME
Bir taraf devlet, BirleĢmiĢ Milletler Genel Sekreterliği'ne yazılı olarak bildirmek suretiyle sözleĢmeyi feshedebilir. Bu fesih bildirimden 1 yıl sonra geçerlilik kazanır.
MADDE 49- ERĠġĠLEBĠLĠR FORMAT
Bu sözleĢme eriĢilebilir bir formatta hazırlanır.
MADDE 50- ORJĠNAL METĠNLER
Bu sözleĢmenin Arapça, Çince, Ġngilizce, Fransızca, Rusça ve Ġspanyolca metinleri orjinalinin aynıdır. Çeviren: Lütfiye KELLECĠ BĠRER Bu belge TBMM arĢivlerinden alınmıĢtır.
Yorumlar
Yorum Gönder
İLETİNİZ ALINMIŞTIR TEŞEKKÜRLER